Bu yazı Dr. Sinan Akkurt tarafından kaleme alınmıştır.

Alzheimer nedir?

Alzheimer hastalığı, zamanla kötüleşen ilerleyici bir nörobilişsel bozukluktur. Giderek artan hafıza kaybının yanı sıra davranış, düşünme ve dil becerilerinde de giderek kayıplar yaşanması söz konusudur. Elbette her Alzheimer hastasının bu hastalığı deneyimleyiş şekli farklı olacaktır. Ortaya çıkan semptomlar da bu semptomların ortaya çıkış süreleri de kişiden kişiye değişecektir. Ancak tipik olarak Alzheimer hastalığının evrelerini tanımlamak ve öngörmek mümkündür. Bu öngörü, Alzheimer teşhisi almış bir kişiyi etkileyebilecek olası değişiklikler hakkında daha net bir fikir verebilir. Bu doğrultuda Alzheimer hastalığının evrelerini beş aşamada ele alabiliriz.

Alzheimer hastalığının evreleri nelerdir?

1. evre: Klinik öncesi Alzheimer hastalığı

2. evre: Alzheimer hastalığına bağlı hafif bilişsel bozukluk

3. evre: Alzheimer hastalığına bağlı hafif bunama

4. evre: Alzheimer hastalığına bağlı orta derecede demans

5. evre: Alzheimer hastalığına bağlı şiddetli bunama

Alzheimer'da birinci evre: Klinik öncesi Alzheimer hastalığı

Alzheimer ile ortaya çıkan değişiklikler, aslında hastalığın teşhis edildiği tarihten birkaç yıl önce başlamış olabilir. Bu, Alzheimer hastalığının klinik öncesi evresi olarak bilinir. Bu aşamada kişide belirgin semptomlar görülmez, ancak görüntüleme teknolojileri amiloid-beta adı verilen bir proteinin izlerini tespit edebilir. Alzheimer hastalığı olan kişilerde bu protein bir araya toplanır ve plaklar oluşturur. Bu protein kümeleri, hücreden hücreye sinyali bloke edebilir ve iltihabı tetikleyen ve devre dışı bırakılmış hücreleri yok eden bağışıklık sistemi hücrelerini aktive edebilir.

Alzheimer'da 2. evre: Alzheimer hastalığına bağlı hafif bilişsel bozukluk

Hafif bilişsel bozukluk genellikle pre-demans evresi olarak kabul edilir. 60 yaşın üzerindeki bireylerin yaklaşık yüzde 15’inde hafif bilişsel bozukluk bulunur, ancak tümünde demans gelişmeyecektir. Hafif bilişsel bozukluğu bulunan kişi, bir şeyleri hatırlama yetisinde azalma fark edebilir, özellikle son yaşanan güncel olayları hatırlamakta zorlanabilir ve “beyin sisi” duygusuna sahip olabilir. Yakınları da hastada birtakım hafıza sorunları olduğunu fark edebilir. Ancak tüm bu sorunlar günlük yaşamlarını etkileyecek kadar şiddetli bir boyutta değildir.

Hafif bilişsel bozuklukla ilişkili semptomlar arasında şunlar sıralanabilir:

• Randevuları, konuşmaları ya da son güncel olayları eskisinden daha fazla unutmak

• Karar vermekte zorluk çekmek

• Birkaç adımı içeren görevleri yerine getirmekte zorlanmak

• Zaman, insanlar ve yerler hakkında kafa karışıklığı yaşamak

• Yıkama, yemek yeme gibi kendisi ile ilgili aktiviteleri ihmal etmek

• Depresyonda olmak

• Beyin sisi duygusuna sahip olmak

Alzheimer'da üçüncü evre: Alzheimer hastalığına bağlı hafif bunama

Hafif bunama aşaması, genellikle Alzheimer hastalığının teşhis edildiği noktadır. Literatürde Alzheimer hastalığını üç aşamada ele alan yaklaşımlarda bu evre “erken aşama” olarak tanımlanır. Alzheimer hastalığına bağlı hafif bunama ile birlikte hafıza ve düşünme ile ilgili sorunlar arkadaşlar ve aile tarafından daha belirgin fark edilir hale gelmiştir ve bazıları için günlük yaşamı da etkilemeye başlamıştır. Bu evreye ilişkin semptomları şöyle özetleyebiliriz:

• Yeni öğrenilen bilgileri hatırlamakta zorluk çekmek

• Aynı soruyu defalarca sormak

• Sorunları çözmede ve görevleri tamamlamada sorun yaşamak

• Görevleri tamamlamak için düşük motivasyon sergilemek

• Yargıda gecikme yaşamak

• Geri çekilmek veya karakteristik olmayan bir şekilde sinirlenmek, öfkelenmek

• Doğru kelimeleri bulmakta güçlük çekmek

• Eşyaları kaybetmek ya da yanlış yerlere koymak

Alzheimer'da dördüncü evre: Alzheimer hastalığına bağlı orta derecede demans

Alzheimer hastalığına bağlı orta derecede demansa sahip kişiler giderek daha fazla şaşkın ve unutkan hale gelir. Günlük işlerde ve kendilerine bakma konusunda yardıma ihtiyaçları olabilir. Bu en uzun aşamadır ve genellikle yaklaşık 2 ila 4 yıl sürer.

Alzheimer hastalığına bağlı orta dereceli bunama belirtileri şunları içerir:

• Tanıdık yerlerde bile konumun izini kaybetmek ve yolu unutmak

• Daha tanıdık gelen çevreyi aramak için dolaşmak

• Haftanın günlerini ya da mevsimleri hatırlayamamak

• Aile üyelerini ve yakın arkadaşları karıştırmak

• Adres, telefon gibi kişisel bilgileri unutmak

• Hafıza boşluklarını doldurmak için favori anıları tekrarlamak veya hikayeler uydurmak

• Havaya uygun olarak ne giyeceğine karar vermek için yardıma ihtiyaç duymak

• Banyo için yardıma ihtiyaç duymak

• Bazen mesane veya bağırsak kontrolünü kaybetmek

• Arkadaşlardan ve aileden gereksiz yere şüphelenmek

• Hayali şeyler görmek veya duymak

• Huzursuz veya heyecanlı olmak

• Agresif olabilen fiziksel patlamalar yaşamak

Alzheimer'da beşinci evre: Alzheimer hastalığına bağlı şiddetli bunama

Bu aşamada fiziksel ve zihinsel işlevsellik azalmaya devam eder. Şiddetli bunama aşamasındaki hasta için şu durumlar söz konusu olabilir:

• İletişim kurmada zorluk çekmek

• Kendisini gençliğindeki bir dönemde hissetmek

• Muhtemelen kişinin daha genç yaştaki görünümünü hatırladığı için tanıdık yüzleri tanıyamamak

• Kişisel bakım, yemek yeme, giyinme ve banyo gibi konularda yardıma ihtiyaç duymak

• Düşme riskinin artması

• Yatakta daha fazla zaman geçirmek

• Yutma güçlüğü çekmek

• Bağırsak ve mesane kontrolünü kaybetmek

• Sanrılar ve halüsinasyonlar yaşamak

• Korku ya da kafa karışıklığı nedeniyle çevresindekilere karşı saldırganlık göstermek

İlaçlar bir süre ilerlemeyi yavaşlatabilir ve hafıza semptomlarına ve diğer bilişsel değişikliklere yardımcı olabilir. Alzheimer hastalığının ilerleyiş evreleri söz ettiğimiz gibi her kişide aynı olmayacak, farklı deneyimler yaşanacaktır. Kişinin durumuna bağlı olarak muayene sonrasında beynin fonksiyonlarını güçlendirmek için biorezonans gibi tedavilerden destek alınabileceği gibi yaşam tarzında yapılacak bazı değişiklikler de faydalı olacaktır. Örneğin yeni bir beceri öğrenmek, uyku düzenini sağlamak, aile ve arkadaşlarla zaman geçirmek, spor yapmak, özellikle açık havada daha fazla zaman geçirmek, alkol ve sigarayı bırakmak gibi…