Salı günü başladığım dijital çağda çocuk büyütmek konusuna devam ediyorum. Şimdiye TV, tablet, sosyal ağlar, video oyunları gibi teknolojik ürünlerin çocuklara ne gibi tehditler yöneltebileceğinden bahsettim… Bugün yaş guruplarına göre ne tür önlemler alarak çocukları koruyabileceğimizi anlatacağım…

0-2 yaş dönemi

Bebeklerin beyinleri canlı ve insani etkileşimle öğrenmek üzere tasarlanmış ve ekranlara bakmak beyindeki bu düzeneğin gelişmesine engel oluyor… Küçük çocuklar ekranlardan hiçbir şey öğrenmiyorlar, hatta öğrenme hızları yavaşlıyor. Dijital cihazların bebeklerin beyin gelişimine arttırdığına dair bir inancınız varsa eğer bu inanç milyonlarca liralık ürünü sizlere satmak için uğraşan pazarlamacıların sayesinde gelişti…

Bebeğinizin beyin kapasitesini arttırmak istiyorsanız ona tahta bloklar verin, taş verin, kum verin, tencere tava verin… Yalnızca onu TV’nin önüne oturtmayın ya da eline başka bir dijital alet tutuşturmayın…

Bebeğinizi sakinleştirmek ya da dikkatini dağıtmak için ekranları kullanmayın. Bu davranış bir yetişkin olduğunda, rahatlamaya ihtiyaç duyacağı anlarda başka insanlara değil yine ekrana baş vurmayı öğretecektir ona…

Bu yaş döneminde dikkat edilecek diğer bir unsur da bebekleriniz hakkında, ileride utanç duyabilecekleri herhangi bir bilgiyi yayınlamamak.

3-4 Yaş dönemi

3-4 yaş çocuklar gittikçe daha meraklı, daha hareketli, daha konuşkan oldukları, somut kavramların yanı sıra soyut kavramlara da ilgi duydukları, sosyal yaşam becerilerinde geliştikleri bir dönem. Amerikan Pediatri Akademisi gibi çocuk sağlığı konusunda söz sahibi olan kuruluşlar bu yaşlardaki çocuğun ekran karşısında geçirdikleri sürenin kısıtlı olmasını öneriyorlar. “Facebook Çağında Çocuk Büyütmek” kitabının yazarı James Steyer bu sürenin günde 1 saati geçmemesinden yana. Ben de aynı fikirdeyim. Hatta bana kalırsa bu bir saatlik ekran keyfi her gün değil “bazı günler” olmalı…

3-4 yaş arasındaki çocuğunuza TV ya da tablet gibi teknolojik aletlerle vakit geçirmesi için izin vermekte sakınca görmüyorsanız eğer şu kurallara dikkat edebilirsiniz:

• Çok seçici olun: Çocuğunuzun izlemesine izin vermeden önce programları siz izlemiş olun, oyunları deneyin ve ancak uygun olduğuna karar verdiğiniz programları izletin.
• Çocuğunuzu TV’deki “çocuk kanalı” nın karşısına oturtup onu yalnız bırakmayın. Her ne kadar adları “çocuk kanalı”, yayınladıkları da sadece çizgi film olsa da bir çok çizgi filmin içinde küfür, şiddet içerikleri olabiliyor…
• İçeriği ne olursa olsun uyku saatinde ekran karşısına oturtmayın. Derin uykuya dalmasını zorlaştırır ve kabus görmesine sebep olabilir.
• Reklamları izletmeyin: Müzikleri çok seviyor, kısa olduğu için seviyor gibi bahanelerle çocuğunuzun reklam izlemesine müsaade etmeyin. Bu yaşlardaki çocuklar reklam ve içerik arasındaki farkı algılayamazlar ve reklamlardan diğer yaşlara göre çok daha fazla etkilenirler.
• Günlük ekran karşısında geçirilecek süreyi kısıtlayın. Bu şekilde dikkat sorunları yaşama riskini azaltabilirsiniz. Çünkü hızlı bir şekilde akan görüntüler beyindeki düzeneği değiştirme etkisine sahip.
• Çocuğunuz yanınızdayken kendi medya kullanımınızı da sınırlayın. Hiç kimse izlemiyor olsa da salonda açık duran bir televizyon çocuklar için iyi değildir. Çünkü onlar başka şeylerle ilgilenseler de TV’deki görüntü ve sesleri zihinlerine kayıt ederler

5-6 yaş dönemi

James Steyer der ki: “5 yaşındaki çocuğunuzu izniniz olmadan veya nereye gittiğini bilmeden kapının önüne bile bırakmazsınız. Böyle tedbirli tutumlar, çocuğunuzun güvenliğini ve sağlığını dijital ortamda korumanız için de gereklidir. “

*Bu yaştaki çocuğunuzun medya kullanımını da nitelik ve süre olarak kontrol altında tutmanız gerekli. Ne izlediğini, ne oynadığını bilmeniz ve günde 1 saati geçmeme kuralı koymanız çocuğunuzun faydasına olacaktır.

*5-6 yaş çocuğunuzun internette tek başına dolaşmasına izin vermeyin. İlla bir arama yapılacaksa bu sırada mutlaka onun yanında olun. Çocuğunuzun odasına TV ya da başka bir ekran koymayın. Bu tarz aletlerin ortak alanda kullanılmasına özen gösterin.

*Çocuğunuzun yanındayken yetişkinlere yönelik TV programları izlemeyin.

* Çocuğunuzla zaman geçirirken telefonu, bilgisayarı, televizyonu kapatın. Dijital medyanın insan ilişkilerinden daha önemli olmadığını ona ancak bu şekilde öğretebilirsiniz.

* sosyal ağlarda ne yayınladığınız konusunda dikkatli olun. Çocuğunuzun tam ismini, doğum tarihini ya da adresinizi asla vermeyin.

7-8 yaş dönemi

Dijital medya abur cubura benzer, az tüketildiğinde sorun çıkarmaz çok tüketilirse hastalanmaya sebep olur. Çocukların odalarında hiçbir teknolojik cihaz bulunmadığında, yemek saatlerinde TV izlenmediğinde, ebeveynler kendi davranışlarıyla çocuklara örnek olduklarında medya tüketimleri azalabilir. Bu yaşta diğer konularda olduğu gibi medya kullanımı konusunda net sınırlarınız olsun.

• İnternette rahatsız olduğu bir davranışla karşılaşırsa bunu sizinle paylaşmasını söyleyin
• Ekranlarda gördüğü her şeyin gerçek olmadığını anlamasına yardımcı olun.
• Kişisel bilgilerini sanal ortamda paylaşmamasını öğretin

9-10 yaş dönemi

Çocuğunuz artık sizden kendisine bir cep telefonu almanızı istiyor olabilir. Uzmanlar 9-10 yaşın bunun için henüz erken olduğunu belirtiyorlar. Bunun en önemli sebebi de telefonların artık çoğunun “akıllı” olması.. Akıllı telefonlarla internete girilebilir, oyun oynanabilir, video çekebilirler unutmayın… Ve bu fonksiyonları sizin denetiminiz olmadan kullanması çocuğunuza henüz onun algılayamayacağı zararlar verebilir. Bu yüzden cep telefonu almayı mümkün olduğunca erteleyin.

• Video oyun oynamasına izin veriyorsanız oyunun yaş grubuna uygun içeriği olup olmadığını kontrol edin. Bu oyunları sosyal bir aktivite haline getirebilmek için ailecek oynanacak olanları tercih edebilirsiniz. Ayrıca dijital oyunlara ayırdığı sürenin fiziksel oyunlara ayrılandan fazla olmamasına dikkat edin.
• İnternet ortamında yabancılarla mesajlaşmaması, kişisel bilgilerini paylaşmaması ve sanal ortamda da başkalarına saygılı davranması gerektiğini vurgulayın…
• Herhangi bir dijital cihazı kullanmadan önce izin istemesi gerektiğini hatırlatın
• Medyayı çocuğunuzla birlikte kullanın. Ne izlediğini ne dinlediğini bilin ve bu konudaki görüşlerinizi onunla paylaşın.

11-12 yaş dönemi

Bu yaştaki çocuklar hem gerçek dünyada hem de sanal dünyada hassas ve endişeli olurlar… Sosyal becerileri gelişkin olsa bile her koşulda kendilerini koruyacak bilgiye henüz sahip değildirler. Bu dönemde karşılaşacakları şiddet ya da porno gibi içerikler onların gelişen ruhlarına zarar verebilir… Bağımsızlıklarını ele almak istedikleri bir dönem olduğu için yaptıkları her şeyi kontrol etmek mümkün olmayacaktır. Bu yaş dönemindeki çocuklara hem gerçek hem de sanal hayatta sorumlu davranmayı öğretmeniz ve net kurallar koymanız gerekir.

• Sürekli mesajlaşma, web kameraları gibi davranışlar çocuğunuzun ekran karşısında aşırı vakit geçirmesine yol açabilir. Zaman sınırı koyun.
• SMS’ler ile ilgili zaman sınırları koyun. Ödevler bitene kadar olmaz, yemek sırasında olmaz gibi…
• Bilgisayarı ortak alanda tutun.
• Cep telefonu alacaksanız kamerası, web tarayıcısı, indirme işlevi olmayan bir telefon tercih edin.
• Çok istese de Facebook’a girmesine henüz izin vermeyin. Araştırmalara göre bu yaş grubundaki çocuklar için sosyal ağlar çok ciddi sosyal ve duygusal problemlere yol açabiliyor. Bu yaşta Facebook kullanımı, narsizmden depresyona, antisosyal davranış bozukluklarına yol açabileceği gibi çok fazla zaman da kaybettirir.
• Çocuklar, 11-12 yaşlarında bile sanal ortamda gördükleri her şeye ya da herkese inanma eğilimi içindedirler. Bu yüzden ona eleştirel gözle bakmayı her gördüğüne, konuştuğuna inanmamayı öğretin. Tanımadığı kişilerden (arkadaşının arkadaşı olsa da) mesajlara cevap vermemesinin altını çizin.

Damla Çeliktaban