Büyüme sürecindeki en önemli dönemlerden biri ‘ergenliğe geçiş’ olarak gösteriliyor. Bu dönemde erkeklerde ortalama 25-30, kızlardaysa 25 cm’lik boy uzaması görülüyor. Çocuk Endokrinoloji Uzmanı Prof. Dr. Atilla Büyükgebiz, “Ergenliğe zamanından önce ya da sonra giren kız ya da erkek çocukta boy kısalığı sorun olabiliyor. Erken ergenliğe giren çocuklar başlangıçta yaşıtlarına göre önde gidiyor gibi görünseler de tedavi edilmemeleri durumunda boyları kısa kalıyor” diye konuşuyor.

Ergenlikte erkeklerde salgılanan testosteron ve kızlarda salgılanan östrojen boy uzamasına neden olsa da, kıkırdaklarda kemikleşmeye de yol açtığı için kemik yaşını ilerletip bir süre sonra boy uzamasının durmasına neden olabiliyor. 11-12 yaşlarında ergenliğe giren bir çocukta en hızlı boy artışı 13-14 yaşlarında meydana geliyor. Bu dönemde 8-10 cm’lik hızlı bir artış oluyor. Sonrasında büyüme 18 yaşına kadar her yıl biraz daha azalarak devam ediyor. Kızlarda ergenliğe giriş 10 yaşında memelerin büyümesiyle başlıyor ve bu dönemde boy atımı hızlanıyor. Boy atımının en hızlı olduğu dönem âdet öncesinde gerçekleşiyor. Âdetten sonra büyüme yavaşlıyor ve 2-3 yılda 7-8 cm’le tamamlanıyor.

Büyüme tedavisinden ne anlamalıyız?

Büyüme tedavisinden anlaşılması gereken şey boy kısalığına neden olan durumun teşhis edilip tedavisinin sağlanması olarak görülüyor. Prof. Dr. Büyükgebiz, “Bu soruna bazı genetik hastalıklar dışında zamanında müdahale edersek başarılı sonuç almamamız mümkün değil” diyor. ‘Büyüme hormonu eksikliği’ tanısı için çeşitli uyarı testleri, kemik yaşının ölçümü gibi önemli tetkikler yapılıyor. Çocukta büyüme hormonu eksikliğinin söz konusu olması durumunda uzun sürecek büyüme hormonu tedavisine başlanıyor. Hastaları ve ebeveynleri bu konuda sabırlı ve dikkatli davranmaya davet eden Büyükgebiz, “Tedavi boyunca hasta her akşam yatmadan önce ensülin iğnesi gibi çok ince bir iğne ve özel bir kalem yardımıyla cilt altına enjeksiyon yapıyor. Bu enjeksiyonlar, çocukların kendi kendilerine uygulayabilecekleri kadar basit oluyor. Tedaviden olumlu sonuç alınması çocuğun boyunun normal bir erişkinin boyuna ulaşması anlamına geliyor” diyor.

Tedavi için en ideal yaş ergenlik öncesi

Tedaviye ne kadar erken başlanırsa, cevap o kadar olumlu oluyor. Bunun büyüme kıkırdaklarının kapanmamış olmasından kaynaklandığı belirtiliyor. Büyüme kıkırdakları uzun kemiklerin büyümesinde rol alıyor ve yaş ilerledikçe kapanıp kemikleşiyor. Bu durum ergenliğin başlamasıyla birlikte ortaya çıkıyor. Tedavi için en ideal yaşın ergenlik öncesi olduğu belirtiliyor. Kızlarda meme gelişimi başladıktan sonra tedaviye alınacak cevap azalıyor, âdet gördükten sonraysa daha da azalıyor. Erkeklerdeyse tedaviye alınacak yanıtın 13 yaşından sonra azaldığı belirtiliyor. Tedavi anlamında erkek çocukların daha şanslı oldukları belirtiliyor. Bunun nedeni kızlarda büyüme kıkırdaklarının erkeklerden daha önce kapanmaya başlaması olarak gösteriliyor.

Hormonlu gıdalar çocuklarımıza neler yapıyor?

Halk arasında ‘hormonlu gıdalar’ olarak adlandırılan gıda maddelerinin tüketilmesi kanda östrojen seviyesi artışına neden oluyor. Ergenlik yaşına kadar çocuklarda yok denecek kadar az östrojen olduğu için, bu dönemde dışarıdan fazla miktarda alınan östrojen vücutta birtakım değişikliklere yol açıyor. En önemlisinin erken meme gelişmesi ve daha ileri safhada ‘erken ergenlik’ ile ‘hızlanmış ergenlik’ olduğu belirtiliyor. Bu durumun tespit ve tedavi edilmemesi boy kısalığına neden oluyor.

Kötü beslenme düzelirse büyüme de düzelir

Normal bir büyüme için dengeli beslenmenin şart olduğu belirtiliyor. Özellikle yaşamının ilk 3 yılında kötü beslenen çocuklarda büyüme geriliği gözleniyor. Çocukların gıdalardan gerekli miktarlarda protein (süt, yoğurt, peynir, yumurta ve et) yağ, karbohidrat (ekmek, vb), sebze ve meyveler ile vitamin ve mineral (tüm besin maddeleri) almaları gerekiyor. Çocuklar genellikle şekerli yiyecekler, gofret ve cips gibi besleyici değeri düşük yiyecekleri tüketmeye eğilimli oldukları için anne-babaların öncelikli görevinin bunu engellemek olduğu belirtiliyor. Kötü beslenen bir çocuğun beslenmesinin düzeltilmesiyle büyüme de düzeliyor.

Boy uzatan mucizevi besin yok

Boy uzatan özel bir besin bulunmuyor. Zıplamalı sporlar (ip atlama, koşma, vb) kemiğin uyarılmasını sağlayarak büyüme hormonu etkisini artırsa da kısıtlı etki gösteriyor. “Sürekli basket oynayan bir çocuk uzun boylu olacak” diye bir kural bulunmuyor ve basket oynayanların genellikle uzun boylu olduklarının hatırlanması gerekiyor.

Kız çocukları adetten sonra 6-7 cm uzuyor

Kız çocuklarının âdet gördükleri günden itibaren boyları 6-7 cm uzayıp 2-3 yıl içinde duruyor. Bunun nedeninin âdet gördükten sonra artmaya başlayan östrojen hormonunun büyüme kıkırdaklarını kapatması olduğu belirtiliyor. Yani kız çocuğu 14 yaşında âdet görmüşse büyüme 16-17 yaşında tamamlanıyor. 11 yaşında âdet görmüşse 13-14 yaşında sonlanıyor. Boy uzatmak bu dönemden itibaren mümkün olmuyor. “Kızlarda boy uzaması 18 yaşına kadar devam eder” gibi yanlış inanışlar bilimsel olmadığı gibi zaman kaybına da yol açıyor.

Yazı: Ceyda Erenoğlu