Bu içerik Psikolog Sena Yücesan ve Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu katkılarıyla hazırlanmıştır.

Kaygıları büyük… Nasıl olmasın ki! Tam da ergenlik döneminin getirdiği sıkıntıların arasında, geleceklerini şekillendirecek bir sınavla karşı karşıyalar… Psikolog Sena Yücesan anne babaları uyarıyor: “Hele de ergenlik döneminin getirdiği bazı zorluklarla karşı karşıya oldukları bu dönemde, çocuğunuzu dinlemeniz, anlamanız ve onun duygularını anlayabildiğinizi göstermeniz çok önemlidir. Bu zorlu maraton sürecinde gençlerin ailelerinin desteğine duydukları ihtiyaç artmaktadır. Bu nedenle, bugüne dek bazı anlaşmazlıklar yaşadıysanız da, çocuğunuzla aranızda onarılmaz yaralar açılmaması ve sınav kaygısını azaltması için işlevsel olmayan yaklaşımlarınızı değiştirin. Sizin için değerli olduğunu dile getirin ve hissettirin” diyor.

Değerli olduğunu hissettirin

Çocuğunuza sizin için çok değerli olduğunu hissettirin ve “Sınav sonucu ne olursa olsun sen değerlisin" mesajını vermeyi unutmayın. Onun gözünüzdeki değerinin sınav sonucuyla ölçülemeyeceğini belirtin. Her sonuca karşı çocuğunuzla konuşarak alternatifleri göz önünde bulunduracağınız fikirini paylaşın. Unutmayın ki bütün sınavlar geçicidir; sizlerin ilişkisi ise kalıcı!

“Meli”, “Malı’ kelimelerinden kaçının

"Matematikten full çekmelisin, en fazla üç yanlış yapmalısın, bu yıl mutlaka bir yere yerleşmelisin" gibi zorunluluk ifade eden cümleler öğrenciyi motive etmekten çok kaygılandırır. Bu tür zorunluluk içerikli cümleleri kullanmayın.

Stresini daha da artırmayın!

Elbette siz de kaygılısınız, maddi ve manevi zorlu bir süreçten geçtiniz. Çocuğunuza iyi bir gelecek için üniversitenin şart olduğunu düşünüyorsunuz. Yaşadığınız kaygı normal ancak azaltmalısınız. Aksi halde ona da yansıtarak, sınav stresini arttırabilirsiniz. Bu son günlerde yapabileceğiniz en iyi şey ‘an’a odaklanmanız. Çocuğunuzun yarın ne yapacağı, ne kadar ders çalışacağı konusundan çok, bugün ne yaptığına odaklanın. Bu hem sizin sınav sonucunun ne olacağına ilişkin yoğun kaygınızı engeller hem de çocuğunuzun kaygılarını azaltır.

Desteğinizi abartmayın

"Sen çok akıllı çocuksun, kesin çok yüksek puan alacaksın" türü söylemler de "Akıllı çocuklar kazanır, kazanamazsan akılsız olduğunu düşünürüz" türü söylemler kadar yanlış ve tehlikeli! Eleştiriniz gibi desteğinizi de abartmayın. Çocuğunuzun yapabilecekleriyle beklentilerinizin uyumlu olması onun da kaygısını azaltmasına yardımcı olacağından abartılı cümlelerden kaçının. Çocuğunuzun heyecanı, gelecek kaygısı, sınava gireceği mekanın fiziki şartları, gece uykusu, sağlık durumu gibi diğer etkenler de sınav anındaki performansına etki edebileceğinden çocunuzun zekasını sınavla ölçmeyin.

Keyifli aktiviteler planlayın

Uzman Psikolog Sena Yücesan “Bu zorlu sürecin stresini azaltacak atkivitelerde bulunun. Çocuğunuzun motivasyonunu artırmak ve kaygısını azaltmak için beraberce enerjinizi yükseltecek etkinlikler yapın. Bunaldığında, gergin ya da umutsuz olduğunda açık havada kısa bir gezinti yapabilir, onun isteği doğrultusunda bir gün geçirmeniz faydalı olacaktır” diyor.

Ders baskısı yapmayın

Bu son günlerde onu çalışmaya zorlamayın. Eğitim hayatı boyunca da ders çalışma sorumluluğunu kendisinin almasına yardımcı olun. ‘Ders çalış’ demeyin, bunun yerine; "Nasıl daha verimli çalışmana yardımcı olabiliriz, bizden bir isteğin var mı, yardıma ihtiyacın olduğu ya da beraber yapmayı istediğin bir şey var mı?" gibi olumlu yaklaşımlarda bulunun. Bu bilinci aşıladıktan sonra ne zaman ve ne kadar ders çalışacağına kendisinin karar vermesine müsade edin.

Sözlerinizle beden dilinizin uyumuna dikkat edin

Vücut dilinizin ve söylemlerinizin uyum içinde olmasına özen gösterin. "Sınav bizim için önemli değil, önemli olan senin elinden geleni yapıyor olman" mesajı verirken, deneme testlerinde yüksek puan aldıklarında ödüllendirici olup, düşük puan aldıklarında üzgün, kızgın ve cezalandırıcı bir tutumda bulunmanız vücudunuzun ve dilinizin aynı şeyi söylemediğini gösterir. Çocuğunuz buradaki ikilemi anlayarak daha çok beden dilinize dikkat edeceğinden, bu ikilemin olmaması için beden dilinizin, ses tonunuzun ve davranışlarınızın örtüşür olmasına önem gösterin.

Yapıcı konuşmalar yapın

Kaygısını artıracak konuşmalardan uzak durun. Kalabalık içinde, akraba ya da arkadaş ortamında olası sınav sonucuna dair olumsuz konuşmanızın, onun kaygısını arttıracağını ve çalışma şevkini kıracağını unutmayın. Motivasyonunu yükseltmek için söylenen "Bu çalışmayla kazanamazsın, bizim senden umudumuz kalmadı" gibi ifadeler, motivasyonunu azaltmak, onu ümitsizliğe sürüklemek,sizin ona destek vermediğinizi, güvenmediğinizi düşünmekten başka bir şeye yaramaz. Hatta özgüvenini azaltır, kendini başarısız görerek kaygısını artırır. Çocuğunuzun zorlandığı anlarda, cesaretlendirici konuşmalar yaparak, alternatif çözümler üretebilmesi için her zaman yol gösterici görevde olduğunuzu hatırlatın.

Kıyaslama yapmayın

Kıyaslama yapmanız, çocuğunuzun motivasyonu artırmaktan daha çok, kendisinin diğer akranlarına göre yetersiz kaldığı düşüncesine yol açarak güvenini azaltabilir. Bu nedenle her bireyin "biricik"; yani ayrı bir kişilik olduğunu unutmayın. Çocuğunuzu kıyaslayabileceğiniz tek kişi yine kendisi olmalı. Gözlemlediğiniz değişimleri, önceki ve şimdiki davranış tarzlarıyla karşılaştırarak vurgu yapmak istediğiniz noktaya dikkatini çekebilirsiniz.

Sınavın ‘son’ olmadığını belirtin

Sınavda başarılı ya da başarısız olmanın öneminden çok, sınavın gelecek için kullanabileceği bir araç olduğunu vurgulayın. Sınavın bir son olmadığını belirtmekle birlikte, sadece gelecekte yapacağı mesleği edinme yolunda atılan bir adım olduğunu belirtmeye önem verin. Sizin için önemli olanın sınav sonucundan çok, onun elinden geleni yapması olduğunu anlamasını sağlayın. Başarılı olsa da olmasa da, onu hep seveceğinizi, sizin için değerli olduğunu ve her zaman önemseyeceğinizi vurgulayın.

Kendi hayatınızı unutmayın

Uzman Psikolog Sena Yücesan “Sınava hazırlık döneminde bazı aileler kendi hayatlarını unutuyor, çocuğuyla birlikte kendini sınav sürecine adıyor. Kimi işten ayrılıyor kimi öğretmenlerle her gün çocuğunun durumu hakkında konuşmaya çalışıyor, kimi de önemli bir işleri olmadıkça eve kapanıyor! Oysa kendi hayatınızı unutmamalısınız. Bu tutumunuz size olduğu kadar çocuğunuza da zarar verir. Olası bir başarısızlık durumunda, çocuğunuzun kendisini suçlu hissetmesine sebep olabilirsiniz” diyor.

Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu, “Hatta kaygı, çok aşırı olmadığı sürece dikkati sürdüren ve motive eden bir duygudur ancak yüksek kaygı seviyesi başarısızlık getirecektir. Bazı noktalara dikkat ederek öğrencilerin bu süreci sağlıkla atlatmalarına destek olmak önemli” dedi.

Öğrencilerin sınav öncesi uyku ve beslenmesine dikkat etmesi gerektiğini hatırlatan Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu, “Sınavdan birkaç gün öncesinde yürüyüş gibi açık havada egzersiz ve sakin aktiviteler gerçekleştirilebilir. Uyku ve dinlenmeye de özen gösterilmeli. Stres ve endişe seviyesi nefes egzersizleriyle birlikte minimize edilebilir. Yavaşça burundan derin nefes alıp vermek sınav öncesinde sakinleşmeyi sağlayabilir” dedi.

Odaklanamama durumunda başka soruya geçilebilir

Sınav sırasında odaklanmanın önemli olduğunu söyleyen Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu, “Sınav sırasında odaklanma problemi yaşandığında öğrencilerin farklı bir soruya geçebilir veya birkaç saniye gözlerini dinlendirip sınava geri dönmek sınav başarısını etkileyebilir” şeklinde konuştu. Ezgi Dokuzlu, sınav sonucu ne olursa olsun başarılı bir gelecek için tek bir sınavın önemli olmadığını, bunun için birçok şansın olacağını unutmamak gerektiğini iletti.

Aileler bu önerileri dikkate almalı...

Uzman Psikolog Ezgi Dokuzlu, veliler için de önerilerde bulundu:

• Sınavın eğitim hayatında sadece bir aşama olduğu, yalnızca bir zaman dilimindeki bilgi ve becerilerimizi ölçtüğü anlatılmalıdır.

• Evde sınav hakkında konuşulduğunda anne ve babalar yorum yapmadan anlayarak, empati göstererek sakince dinlemelidir.

• Sınav günü ve önceki günler rutin düzen devam etmeli.

• Anne ve baba kaygılı olsa bile çocuğa kaygısını yansıtmamaya çalışmalı.

• Ebeveynler kıyaslayıcı, küçük düşürücü ve suçlayıcı dilden kaçınmalı, olumlu sözler, takdir cümleleri kullanmalı.

• Ebeveynler çocuklarına emekleri için teşekkür etmeli. Çocuklarına, ellerinden gelen çabayı göstereceklerine inandıklarını söylemeliler.

• Öğrencinin sınava hazırlanma süreci ve hedefleri, çevresiyle ve arkadaşlarıyla kıyaslanmamalı.

• Sınav sonrası öğrencinin emekleri ve başarısı mutlaka takdir edilmeli. Sınav kötü geçtiyse çocuğun çalışmadığı veya yeterince emek harcanmadığı konuşulmamalı.

• Sınavdan sonra mutlaka öğrenciler dinlenmeli. Geleceğe dair hedefler, sınav başarısı, puan sonuçları hakkında bir süre yorum yapılmamalı.