Çocuklarda belli başlı becerilerin ortaya çıktığı çeşitli gelişim basamakları bulunur. Fiziksel gelişim ise ince motor beceriler ve kaba motor beceriler halinde kendini gösterir. Her çocuğun gelişimi farklı olsa da çocuğunuzun yaşından beklenen gelişim düzeyinin ne kadarını gösterdiğini takip etmeniz önemlidir. Böylece çocuğa ihtiyaç duyduğu konuda destek olmak ve problemleri önceden anlamak mümkün hale gelir.

Duyu bütünleme nedir? Duyu bütünleme bozukluğu nasıl anlaşılır? Tedavisi nasıldır?

Hareketin temelleri: İnce ve kaba motor beceriler

Motor beceriler, bedenimizin yaptığı hareketleri mümkün kılan becerilerdir. İnce motor beceriler ise, elin küçük kaslarında yüksek derecede kontrol ve hassasiyet gerektiren becerilerdir. Kaşık kullanmak buna bir örnektir. Kaba motor beceriler ise yürüme ve atlama gibi daha büyük hareketler için gereken denge, koordinasyon, tepki süresi ve fiziksel gücü sağlamak için vücuttaki büyük kasların kullanıldığı becerilerdir.

Tipik olarak, çocuklar belirli yaşlarda belirli motor beceriler geliştirir, ancak her çocuk tam olarak aynı anda dönüm noktalarına ulaşamaz. Motor bozukluğu olan bir çocuk kontrollü, koordineli ve verimli bir şekilde hareket etmekte güçlük çeker. Çocuğunuz ince veya kaba motor becerilerini geliştirmekte gecikmiş gibi görünüyorsa, değerlendirmeye alınması için bir çocuk doktoruna başvurmanız yerinde olur. "Bebeklikten ergenliğe büyüme takibi" haberini okumak için tıklayın.

İnce motor beceriler nelerdir?

İnce motor beceri etkinlikleri, el becerisini içerir ve genellikle el-göz koordinasyonu olarak bilinen ellerin ve parmakların gözlerle koordineli hareketlerini gerektirir. İnce motor becerilerin bileşenleri arasında nesneleri kavrayabilme ve manipüle edebilme, bir görev için iki eli kullanabilme ve bir şeyi almak için tüm el yerine sadece başparmağı ve bir parmağı kullanabilme yer alır.

Aşağıdakiler, tipik olarak çocuk gelişiminin farklı aşamalarında ortaya çıkan birkaç ince motor beceri örneğidir;

Doğumdan 3 aya kadar olan bebekler

Ellerin hareketini izler ve onları ağzına götürür

Nesneleri sallamak için kollarını kullanır

3 ila 6 ay arası bebekler

Nesneleri bir elden diğerine aktarmaya başlar

Kendi ellerini bir arada tutar

Her iki kolu kullanarak oyuncaklara uzanır

6 ila 9 aylık bebekler

Şişe gibi nesneleri kavramaya ve tutmaya başlar.

Nesneleri sıkıştırır.

Nesneleri parmaklarıyla hareket ettirmek için eğimli bir kavrama pozisyonu kullanır.

9 ila 12 Ay

Bir elini diğerine tercih etmeye başlar.

Küçük nesneleri bir bardağa veya kaba koyar.

Bir kitaptaki sayfaları bir seferde birkaç sayfa çevirir.

Kıskaç kavramasını geliştirir (nesneleri kavramak için işaret parmağını ve başparmağı kullanarak)

Kendisini parmak gıdalarla besler.

12 ila 18 aylık bebek

İki blok yüksekliğinde bir kule inşa eder.

Bir kaşık veya küçük kürekle nesneleri kepçeler.

Alkışlar.

Kâğıt üzerinde boya kalemi ile karalamalar yapar.

El sallar.

18 ay - 2 yaş

Parmak uçları ve başparmak ile bir mum boya tutmaya başlar.

Üç ila dört blok yüksekliğinde bir kule inşa eder.

Gevşek sarılmış paketleri veya kapları açar.

Bir kitaptaki sayfaları birer birer çevirir.

Halkaları mandallara koyar.

2 yaş

Dokuz blok yüksekliğinde bir blok kule yapabilir.

Kapı kollarını çevirir.

Ellerini bağımsız olarak yıkar.

Büyük fermuarları açar.

Kil veya oyun hamurunu elleriyle yönlendirir.

3 yaş

Bir parça kâğıdı ikiye katlar.

Örnek gösterildikten sonra daire çizer.

Büyük düğmeleri sabitler ve açar.

4 yaş

Yardımsız giyinir ve soyunur.

Her parmağın ucunu başparmağa dokundurur.

Çatalı doğru şekilde kullanır.

5 yaş

Daire şeklini makasla kesebilir.

Üçgen şeklini kopyalayabilir.

Kalemi doğru tutar.

Ayakkabısının bağcıklarını bağlayabilir.

6 yaş

Bloklarla küçük bir yapı oluşturur.

16 ila 20 parçalık bir yapbozu bir araya getirir.

Makasla iyi keser.

Yiyecekleri kesmek için bıçak kullanır.

İnce motor becerileri geliştirmek için etkinlikler ve oyunlar

Bu yaştaki çocuklar kalem tutma, makasla kesme, yemek için çatal-bıçak kullanma gibi işleri yerine getirme yetenekleri için çok önemli olan ince motor becerileri üzerinde yoğunlaşırlar.

Çocukların el, ayak ve parmaklarındaki küçük kasları kullanmayı öğrenmelerine ve bu kasların güçlenmesine yardımcı olabilecek bazı aktiviteler şunlardır:

• Boya kalemleri, kurşun kalemler veya işaretleyicilerle boyama yapma

• Pişirme faaliyetleri (dökme, sallama, serpme, yoğurma, yırtma, tereyağı bıçağıyla kesme içeren mutfak oyunları)

• Çocuk makası ile kâğıt kesme

• Parmak oyunları (el hareketlerine eşlik eden şarkılar)

• İpe boncuk dizme

• Bloklar, yapbozlar veya giyilip çıkarılabilen oyuncak bebekler gibi manipülatif oyuncaklar

• Kukla gösterileri yapmak

• Kum oyunları (dökme, kepçeyle alma, eleme, inşa etme)

• Kaldırım tebeşiri veya parmak boyama veya kil ile oynama gibi herhangi bir sanat faaliyeti

Bebekler için; Bebeğinizi bir oyuncaklı aktivite örtüsüne yatırarak, bilek veya ayak bileği çıngırakları kullanarak veya renkli bir oyuncağı görsel olarak takip edebilmesi için hareket ettirerek ince motor becerilerini geliştirmeye teşvik edebilirsiniz.

Küçük çocuklar için; ince motor becerilerini geliştirebilecek aktivitelerin başında maşayla nesneleri toplamak, bloklarla inşa etme oyunları ve el işi projeleri ve faaliyetler gelir. Ayrıca okul öncesi çağdaki çocuğunuzu oyun hamuru, sünger, makarnalar veya su oyuncaklarıyla oynamaya teşvik edebilirsiniz.

Çocuğunuz ister anaokuluna hazırlık becerileri üzerinde çalışıyor ister zaten okula gidiyor olsun, ince motor becerileri gerektiren faaliyetlerde ilk başta zorlanabilir. Pek çok çocuk koşma veya atlama gibi kaba motor becerilerde sorun yaşamazken, ince motor beceriler daha fazla kontrol ve daha küçük kasların daha hassas hareketlerini gerektirir.

İnce motor kas kontrolü, yazmada ustalaşmak için çok önemli bir beceridir. Bu nedenle, çocuğunuzun bu beceriyi sürekli olarak geliştirmesi için ona destek olmanız önerilir.

Kaba motor beceriler nelerdir?

Kaba motor beceriler, büyük kas gruplarını içeren ve genellikle ince motor hareketlerden daha geniş ve enerjik olan hareketlerdir. Bu hareketler arasında yürüme, tekme atma, zıplama ve merdiven çıkmak yer alır. Top atma veya yakalama gibi el-göz koordinasyonu gerektiren işler, kaba motor beceriler arasında kilometre taşlarıdır.

3 ila 6 aylık bebek

Karnına konulduğunda kolları ve bacakları kaldırır

Sağa-sola yuvarlanır

Oturma pozisyonundayken kendi başını destekler

6 ay ila 12 aylık bebek

Kendini oturur pozisyonundan ayakta durma pozisyonuna kaldırır.

Desteksiz oturur.

1 yaş

Alçak mobilyalara tırmanır.

Yardımla merdivenleri tırmanır.

Tekerlekli oyuncakları çeker veya iter.

Tek elle tutularak yürür.

2 yaş

İki ayağını aynı anda kullanarak zıplar.

Ayak parmaklarını sertçe kullanabilir.

Korkuluklara tutunmadan üst kat merdivene çıkar.

3 yaş

Bir yetişkinden yardım almadan pedal kullanarak üç tekerlekli bisiklete biner.

Düşmeden koşar.

5 metre uzakta duran bir yetişkine top atar.

4 yaş

Kolları ve vücudu ile topu yakalar.

Fiziksel oyunlardaki hız değişikliklerine sorunsuz şekilde uyum sağlar.

Ayak değiştirerek üst kata çıkar.

5 yaş

Topu iki eliyle yakalar.

Tek ayak üzerinde hoplar.

Zıplamak için yaylanabilir.

Merdivenlerden yukarı çıkarken veya aşağı inerken nesneleri taşıyabilir.

6 yaş

Yuvarlanan topa vurur.

25 cm civarındaki nesnelerin üzerinden atlar

Eğitim tekerlekleri bisiklete binebilir.

Kaba motor becerileri geliştirmek için etkinlikler ve oyunlar

Karın üzerinde zaman geçirmek, bebeğin kaba motor becerileri üzerinde çalışmasını sağlar. Karın üzerinde durabilen bebeğinizi, önüne yerleştirilmiş olan oyuncağa uzanmaya ve ilerleyen zamanlarda da emeklemeye teşvik edebilirsiniz.

Yürüme çağına gelen bebeğinizi yürümeye teşvik etmek içinse kollarından tutarak ayağa kalkmasına ve adım atmasına yardımcı olabilirsiniz. Yürüteç ise önerilmeyen bir üründür. Yeni yürümeye başlayan çocuklar ve okul öncesi çocuklarla ise şarkılar eşliğinde dans etmek, rol yapma oyunları oynamak ve çekmeli oyuncaklarla oynamak kaba motor becerilerini geliştirmeye yardımcı olur. Bacakları, kolları ve gövdedeki büyük kasları kullandıkları aktif oyunlar çocuğunuzun sağlığı ve fiziksel gelişimi için önemlidir. Koşmak, zıplamak, atmak, yakalamak ve tekmelemek için kaslarının gücünü kullanmayı öğrenmek çocuğun gelişimi için hayati önem taşır.

Kasları hareket ettiren oyunlar için mutlaka geniş bir alana ihtiyacınız bulunmaz. Çocuğunuz kapalı alanlarda da kaba motor becerileri geliştiren aktivitelerden faydalanabilir. Kaba motor becerileri geliştirmeye yönelik olan bu oyunlar evin içinde oynamak için de gayet uygunlardır:

• Engelli parkurdan geçmek: Mobilya, yastık, kutu ve battaniye gibi malzemelerle engelli parkurlar oluşturun. Bu parkurdan zıplayarak, atlayarak ve koşarak geçmek büyük motor becerileri geliştirecektir.

• Dans: Dans etmek başlı başına bir kaba motor beceri geliştirme aktivitesidir. İster serbestçe ritme ayak uydurarak, isterse de şarkı sözleriyle uyumlu bir şekilde dans etmek çocuğunuz için harika bir bedensel faaliyettir.

• Atlama: hem kasları geliştirir hem de eğlenceli bir aktivitedir. Atlamayı eğlenceli bir oyun haline getirmek için yerlere maskeleme bandı veya kartonlar ile işaretler koyabilirsiniz.

• Rol yapma: Çocuklar, vücutlarını yürüyen ördekler, katı bacaklı robotlar, dört nala koşan atlar, süzülen uçaklar veya hayal edebildikleri her şey olmak için kullandıklarında motor becerilerini geliştirirler.

• Çekme ve itme: Vagonlar, büyük kamyonlar, bebek arabaları veya alışveriş arabaları, çocuk oyunlarının motor geliştirici birer parçasıdır.

• Hedefi vurma: Bir tebeşir veya hulahop kullanarak zemin üzerinde hedef belirleyin. Buzdolabı poşeti veya bez torbaların içine az miktarda fasulye koyun. Poşetleri hedeflerin içine atma oyunu oynayın.

• Dereden atlama: İki atlama ipi ayarlayın veya dereyi temsil etmek için iki tebeşir çizgisi çizin. Çocukların bu hayali derenin üzerinden atlamaya çalışmasını sağlayın. Birkaç zorluk seviyesi sağlamak için bazı noktalarda daha geniş ve bazı noktalarda da daha dar alanlar hazırlayın.

• Kağıt tabaktan paten: Kağıt tabaklar kullanarak bir halı üzerinde paten oyunu oynayın. Sürat patencilerini, hokey oyuncularını veya artistik patinajcıları taklit etmeye çalışın.

• Futbol: Gerçek bir futbol oyunu oynamak yerine çocukların topa tekme atmak, bir hedefe doğru nişan almak ya da yana çevrilmiş büyük bir karton kutu veya çamaşır sepetinin içine topu göndermeye çalışması eğlenceli bir aktivite olur. Top kullanmak yerine buruşuk kağıtlar kullanabilir, böylece topun eşyalara çarpmasının veya gürültü olmasının önüne geçebilirsiniz.

Bu noktalara dikkat!

Farkında olmadan çocuğun kaba motor becerilerinin gelişimini engelleyebilecek davranışlarda bulunmaktan kaçınmaya özen göstermelisiniz. Örneğin çocuğunuzu bebek arabasında sıkça taşımaktan kaçınmanız ve yürümesine izin vermeniz onun yürüme becerisini desteklemenizi sağlar. Karşıdan karşıya geçme gibi durumlarda onu tekrar bebek arabasına oturtabilirsiniz.

Tüm çocuklar aynı düzeyde gelişim göstermez. Bazı çocukların ince motor becerileri daha fazla ön plana çıkarken bazı çocuklarda da tam tersi olur ancak şüphelendiğiniz durumlarda çocuk doktoruna danışmakta gecikmemeniz önemlidir.