İhtimali bile can sıkıcı olsa da her gün ülkemizde ve dünyada birçok çocuk çeşitli şekillerde zorbalık ve istismara maruz kalıyor. Çocuklarımızı istismardan korumak için farkındalık sahibi olmamız ve çocuğun bedenini koruması için ona bazı temel bilgiler vermemiz gerekiyor. Çocukların korunması büyüklerin sorumluluğunda olsa bile, tanıdığı yetişkinlerin olmadığı ortamlarda çocukların istismardan korunabilmesi için bu konularda onlarla konuşmak iyi fikir.

Çocukları istismardan ve zorbalıktan korumak için yapılabilecek birçok şey bulunuyor. Çocuklara yönelik zorbalık ve cinsel istismarı önlemek amacıyla kurulmuş ilk hayır kurumu olan Kidscape, anne babalara çocuk güvenliği konusunda çeşitli tavsiyelerde bulunuyor. İşte çocuğun kendini korumayı öğrenmesi için anne babalara öneriler;

Haklarını hatırlatın

Herkesin güvende olma hakkı vardır. Çocuğunuza, güvende olma hakkını kimsenin tehdit edemeyeceğini söyleyin.

Bedenini korumayı anlatın

Bedeninin kendine ait olduğunu öğretin. Özel bölgelerinin özellikle de iç çamaşırı veya mayo ile kapatılan yerlerin olduğunu belirterek netleşmesini sağlayabilirsiniz. Ancak unutmayın ki aslında bedenin tamamı özeldir... Avukat Aslı Karataş'ın konuyla ilgili yazısını okumak için tıklayın.

Yardım alabileceğini söyleyin

Zorbalığa karşı yardım alabileceğini, yardım istemek için yüksek sesle bağırmaktan çekinmemesi gerektiğini söyleyin. Gerçek fiziksel tehlike ile karşılaşan çocuk genellikle zorbanın isteklerine boyun eğmek zorunda kalır. Çocuğa bundan başka bir şansının olduğunu ve bunun yardım istemek olduğunu hatırlatın.

“Hayır” demek normaldir

Çocukların çoğu, erişkinleri sorgulamadan dinlemeyi ve dediklerini yapmayı öğrenmiştir. Çocuğunuza ona zarar vermek isteyen veya tanımadığı birine “Hayır” demesinin doğru olacağını aşılayın. Sizin için en önemli şeyin, onun güvende olması olduğunu ve her koşulda “Hayır” demek için korkmamasını çocuğunuza söyleyin.

Size söylemekten korkmasın

Çocuğunuza, ne olursa olsun ona kızmayacağınıza dair bir güvence verin. Özellikle de ergenliğe doğru çocuklar yetişkinlerin duygularını da gözetmeye başlar ve çocuğunuz sizin duygularınıza yönelik olarak koruyucu davranabilir. Hiçbir olayı saklamaması gerektiğini ve sorunları hep birlikte çözeceğinizi hatırlatın. Her ne olursa olsun size söyleyebileceği konusunda güven verin.

Ona inanacağınızı belli edin

Ebeveynlerin verdiği “Ben sana söylemiştim” tarzındaki ilk tepkiler, çocukların duyacakları tepkiden korkarak yardım istemesini önleyebilir. Çocuk yardım için bir yetişkine başvurduğunda, yetişkinin tepkisine odaklanmak zorunda kalmamalı, ona inanılacağı ve destek verileceğini bilmelidir. Ayrıca çocukların sözlerine kimsenin inanmaması, tacizin veya zorbalığın devam etmesine sebep olabilir. Çocuklar bu tarz konularda çok ender yalan söylerler.

Sır saklamamak

Bir zorba veya tacizci, çocuklara yaşananları sır olarak saklamayı telkin edebilir. Çocukların bu aşamada kafası karışsa da, çocuğunuza aşılamanız gereken, yabancılar tarafından onlara verilen sırları mutlaka sizinle paylaşması gereğidir. Çocuğunuz söz vermiş bile olsa bazı sırların yani yabancıların verdiği sırların asla saklanmaması gerektiğini bilmelidir.

Dokunuşları reddetmek

Çocuğa herhangi birinden gelecek dokunuş ya da öpücüklere “Evet” ya da “Hayır” diyebileceğini açıklayın. Çocuklara zorla sarılıp öpmemek de bunun bir parçasıdır. Çocuklar bazen sarılıp öpülmek istemezler ve bunun sadece canı istemediğinden dolayı olmasını yetişkinlerin kabul etmesi gerekir. Böylece çocuklar öpülmeyi reddetmekten korkmazlar.

Yabancılarla konuşmamak

Çocuklara sizin yanınızdayken yabancı biriyle konuşmanın sakıncası olmadığını söyleyebilirsiniz. Bunun dışında, tanımadığı biri ona bir şey önerdiğinde öncelikle sizden izin almalıdır. Çocuk ona tanımadığı biri tarafından bir şey önerildiğinde duymamış gibi hızla yürüyerek ya da koşarak uzaklaşmalıdır. Böyle bir şey yaşarsa bilmek isteyeceğinizi çocuğunuza söyleyin.

Kuralları bir kenara bırakmak

Çocuğunuza, kendini koruması gerektiğini hissettiğinde kurallara karşı gelebileceğini söyleyin. Güvenliği için bir kuralı ihlal etmek zorunda kalırsa onu destekleyeceğinizi bilmesi gerekir. Bağırmak, koşarak kaçmak, tehlikeden kurtulmak için zorba yetişkini tekmelemek her zaman yanlış değildir. Duruma göre bunları kullanabileceğini söyleyin.

Carolyn Meggitt’in kaleme aldığı Çocuk Gelişimini Anlamak isimli kaynakta, özellikle 8-13 yaş grubundaki çocukların, uygun dille anlatıldığında kavrayabileceği tavsiyeler olduğu belirtiliyor. Zorbalık ve istismar konularına gelindiğinde zorbalığın tanımını da bu noktada tekrar etmek faydalı görünüyor. Zorbalık, hedef aldığı kişiye fiziksel ya da duygusal zarar vermeyi amaçlayan sürekli kötü muamele olarak tanımlanıyor. Şu durumların görülmesi durumunda kişinin zorbalığa maruz kaldığını fark etmek gerek;

• Kasıtlı düşmanca davranış ve saldırganlık

• Zorba ya da zorbalardan daha az güçlü olan bir kurban

• Daima acı ve/veya sıkıntı veren bir sonuç

Zorbalığın türleri fiziksel, sözel, duygusal, ırkçı, cinsel veya online olabiliyor.

Çocuğunuzun istismara ve zorbalığa maruz kaldığını fark ederseniz...

İngiltere’de zorbalık konusunda ebeveynlere tavsiyelerde bulunan Bullying isimli dernek, çocuklarının zorbalığa ve istismara maruz kaldığını fark eden ve çocuğundan bu yönde geri bildirim alan ailelere, şu tavsiyelerde bulunuyor;

• Size anlattıklarını dikkatle, üzüntü veya kızgınlık göstermeden dinleyin. Tepki vermeden dinlemek zor olsa da öncelikle çocuğunuzun anlattıklarına dikkatinizi verin.

• Başına gelenlerin onun hatası olmadığına dair bir güvence verin. Suçluluk hissetmemesi için dikkat edin.

• Kontrolü hemen elinize almayın ve “Bununla ilgili ne yapmak istersin?” diyerek öncelikle kendisine ifade şansı tanıyın. Böylece çocuğunuzun aciz ve olacaklar hakkında gergin hissetmesinin önüne geçmiş olursunuz. Cevap vermezse zorlamayın ve ona sevgiyle sarılın.

• Sonrasında okuluyla işbirliğine gidin, gerekli kurumlar ve uzmanlardan derhal destek almaya başlayın.

Ülkemizde çocukları korumak için neler yapılıyor?

Çocuklara yönelik her türlü istismara yönelik olarak Aile Hukuku Derneği’nin önderliğinde 15 sivil toplum kuruluşu, İstismara Karşı Çocuk Gücü isimli proje ile 2018’in Mart ayında bir araya geldi. Çocuk istismarını önlemek ve istismara karşı çocukları ve toplumu güçlendirmek amacıyla yurt çapında eğitimler için çalışmalara başlandı. Çocuklara yönelik cinsel istismar, fiziksel istismar, ekonomik istismarın yanı sıra ihmal de çocukların maruz kaldığı ve ele alınan konular arasında.

Özellikle cinsel istismar konusuna bakıldığında, Türkiye’de toplam cinsel saldırı suçlarının %46’sı çocuklara yönelik gerçekleşiyor. Türkiye İstatistik Kurumu’ndan alınan güvenlik birimleri verilerine göre ise Türkiye’de yılda 18.623, başka bir deyişle günde 2 çocuk cinsel saldırı mağduru olarak güvenlik birimlerine getirildi.

İstismara Karşı Çocuk Gücü isimli proje kapsamında çalışan uzman ekip, çocuk istismarının engellenebilir olduğuna inanıyor ve “çocuk istismarını tanıma ve önleme” yönünde özel eğitim programları hazırlıyor. Özel eğitim programları; sahadan, akademiden ve uzmanlardan toplanan bilgiler ve platformun destekçileriyle birlikte hazırlanıyor. Eğitimler yüz yüze ve online video üzerinden yürütülüyor. Projeye, 3-8 yaş çocuk ve aile eğitim içerikleri ile başlandı. İlk pilot çalışmalar bir ilkokulda ve bir çocuk merkezinde gerçekleştirildi. 9-12 yaş çocukların ve eğitimcilerin eğitim hazırlıkları ile devam edilecek. Projeye gönüllü olarak destek vermek de mümkün.

Cinsel istismar da olsa akran zorbalığı da olsa her türlü konuda çocukların ihtiyaç duyduğu psikolojik ve tıbbi desteğin geciktirilmemesi gerekiyor.

Çocuk hakları koruma platformunun videosu

"Çocuğa kendini korumayı nasıl öğretebilirim?" diye soruyorsanız, istismarı önleme çalışmaları için hazırlanan çocuk eğitim videosunu 8 yaşa kadar olan çocuklarınızla birlikte izleyebilir ve kavramlar üzerinde konuşabilirsiniz:

Çocuk istismarı tespiti durumunda aranabilecek telefon numaraları ve başvurulabilecek merkezler;

ALO 153 Sosyal Destek Hattı

ALO 155 Polis İmdat Hattı Çocuk İzlem Merkezleri (direkt başvuruyla)

Belediye ve Hastanelerin destek birimleri

Cumhuriyet Savcılıkları

Okul rehberlik servisleri

Hazırlayan: Senem Tahmaz

Referanslar:

İstismara Karşı Çocuk Gücü Platformu. (2020) Şuradan alındı: www.cocukgucu.com

Carolyn Meggitt “Çocuk Gelişimini Anlamak” (2012). Optimist Kitap.