En klasik sorulardandır, bir yetişkin bir çocukla sohbet ederken mutlaka “Büyüyünce ne olacaksın?” diye sorar. Çocukların küçük yaşlarda bu soruya rahatlıkla verdiği bir cevap vardır. Ama yaş ilerledikçe, gerçekten bir meslek seçip eğitimini ona göre yönlendirmesi gerektiğinde işler biraz karışabilir. Genç birey kararsızlık içinde kıvranabilir.

Kararsızlık yaşayan bir gencin hayatının gidişatını belirleyecek olan meslek seçimi evresinde yaşayabileceği gelgitleri varın siz hesaplayın. Bir gün uyandığında oyuncu olmak isteyecek, bir gün uyandığında mühendis, ertesi gün aşçı. Birçok seçeneğin arasında dalgalanırken, sizin onu yönlendirmeden destek vermeniz çok önemli. Aksi takdirde, yaparken mutlu olmayacağı, sadece moda olduğu için, çok para kazandıracağını düşündüğü için ya da en yakın arkadaşı o mesleği istiyor diye seçtiği bir kariyeri olabilir. Sonra bir bakmışsınız sabah işe giderken suratı asık insanlardan birine dönüşüvermiş.

Geçenlerde bir arkadaşımın kızına rastladım. Tasarım bölümünde okuyordu. Gözleri ışıl ışıl. Hevesle bana okulunu, ilk yıl yaptığı projeyi anlatmaya başladı. Öyle bir anlattı ki, benim bile içim kıpır kıpır oldu. Aslında hepimizin hedefi o ışıltıyı çocuklarımızın gözlerinde görebilmek değil mi? Yaptıkları işi tutkuyla, hevesle yapmaları için destek olmak değil mi?

Türkiye’de gençleri ilgi alanlarına yönlendirmeye, gelecekleri için bir kariyer planı oluşturmaya 9. sınıftan itibaren başlanıyor. Oysa öne çıkan bir yeteneği varsa, örneğin müziğe ya da bir spor dalına özel bir yatkınlığı varsa, 9. sınıfı beklenmeden desteklenmesi daha doğru olacaktır. Dolayısıyla çocuğunuzu objektif olarak gözlemlemeniz, onu iyi tanımanız çok önemli. Yönlendirmeyi sonrasında yapmalısınız.

Kendini tanıması

Doğru desteğin ilk adımı, çocuğunuzun kendi başarılı yönlerini, geliştirmeye açık alanlarını bilmesi, nelerden hoşlandığını, nelerden sıkıldığını değerlendirebilmesi, kişilik özelliklerini ve karakterini objektif biçimde tanımasıdır.

İşe ilgi alanlarını belirlemekle başlasın. Boş zamanlarında ne yapmayı seviyor? Okulda hangi dersleri ilgiyle ve sıkılmadan takip ediyor? Fikir vermesi açısından birkaç başlık:

• Resim
• Müzik
• Spor
• Hikaye yazma / yazılı anlatım
• Doğa ve hayvanlar
• Bilgisayar
• Arkadaşlarla vakit geçirme, sosyalleşme
• Okuma
• Seyahat

Okulda olsun, günlük yaşamında olsun neyi çok iyi yapıyor? Aşağıda sıraladığım becerilerden hangisi daha gelişmiş?

• Fen
• Matematik
• Sözlü ifade
• Yazılı ifade
• Bilgisayar kullanma
• Yaratıcılık isteyen işler
• Tamirat, tadilat ya da maket yapma gibi el becerileri
• Araştırma
• Mantık
• Yeme-içme

Kişisel özellikleri ne? Örneğin:

• Zaman planlamasını iyi yapıyor mu? Ödevlerini ve sorumluluklarını vaktinde yetiştiriyor mu?
• Bireysel çalışmayı mı, ekip çalışmalarını mı seviyor?
• Planlama yapabiliyor mu?
• Bir gruba liderlik yapabiliyor mu?
• Kalabalık önünde rahat mı, konuşabiliyor mu?
• Tartışmalarda fikrini savunabiliyor mu?
• Diğer insanlara duyarlı mı?
• Empati yeteneği gelişmiş mi?
• Yaratıcı fikirler, pratik çözümler bulabiliyor mu?
• Diğerlerini dinliyor mu?

Meslekleri tanıma

İşe aklındaki meslekleri listelemekle başlayın. Sonra bırakın ilgi alanlarına göre farklı kursları araştırsın, denesin, internette gezinsin, farklı mesleklerdeki kişilerle konuşsun. Onların bakış açısını, yaşadıkları zorlukları ya da işleriyle ilgili en sevdikleri yönleri birinci ağızdan dinlesin. Kendi özelliklerine göre bu meslekleri yapıp yapamayacaklarını tartıp biçsin.

Planlama

Eğer sıcak baktığı bir meslek varsa, bunun için yapılması gerekenleri, atılacak adımları birlikte belirleyebilirsiniz. Öncelikle kendi kişisel özellikleri bakımından bu işi yapmaya uygun mu, birlikte onu değerlendirin. Şu soruları cevaplaması da faydalı olacaktır:

• Bu meslek için hangi dersleri ve hangi eğitimi almalıyım?
• Bu mesleği yaşayarak öğrenebilmek, bir nevi deneme sürüşü yapabilmek için yaz tatilinde katılabileceğim bir staj programı var mı?
• Ne gibi ek eğitimlerin ya da becerilerin bu işte farklılaşmada bana faydası olur?

Tıkandığınız noktalarda çocuğunuzun okulunun rehberlik biriminden ya da bir eğitim koçundan profesyonel destek de alabilirsiniz. Doğru meslek seçimi ve doğru kariyer yönlendirmesine yönelik birçok bilimsel test de mevcut.

Son olarak, bazen işlerin planlandığı gibi gitmediğini, hayatın acı tatlı sürprizleri sebebiyle tüm yaptığınız planların alt üst olabileceğini de unutmayın. İdeali bir yol çizip, o yolda ilerleyebilmek elbette. Ama bazen de “yol yürürken çiziliyor”. Sosyal medyada dolaşan 60’ından sonra başarılı bir model olan adamı görmüşsünüzdür. Her yaşta bambaşka bir kariyer planı mümkün!

Yazı: Elgiz Henden