Aynı evde büyüyen kardeşler arasında yaşanan kıskançlık, tartışma ve çekişmeler birçok ailenin ortak sorunu. Ebeveynler için kimi zaman sabır testi haline gelen bu durumun neden kaynaklandığını ve nasıl yönetilmesi gerektiğini anlamak ise oldukça önemli. Klinik Psikolog Dr. Cook, kardeş rekabetinin aslında doğal bir süreç olduğunu belirtirken, bu çatışmaların altında yatan psikolojik faktörleri ve aile içi dengeyi sağlamaya yönelik etkili yöntemleri paylaşıyor. İşte evdeki “mini krizleri” daha sağlıklı bir şekilde yönetmenin yolları...

Kardeş rekabetinin psikolojisi nedir?

Dr. Cook, kardeş rekabetinin “çocukların aynı ebeveyn kaynaklarını paylaşmasının tamamen normal bir yan etkisi” olduğunu söylüyor. Ancak bu durumun psikolojik nedenleri biraz daha karmaşık.

Kardeş rekabetiyle ilgili en yaygın açıklamalardan biri, Alfred Adler’a ait. Adler’e göre çocuklar, aşağılık duygusundan kaçınmak için ebeveyn ilgisi ve onayı için mücadele ederler. Bu dinamik, sosyal karşılaştırma ve öz-değerlendirme gibi faktörlerle daha da şiddetlenir. Çocuklar kendilerini en yakın akranlarıyla—genellikle bir kardeşle—kıyaslayarak başarı ve başarısızlıklarını kendi değerlerini ölçmek için kullanırlar. Ayrıca, 'ebeveynin farklı muamelesi' (Parental Differential Treatment - PDT) de bu durumu körükleyebilir. Yani kardeşlere gösterilen ilgi, disiplin ve ayrıcalıklardaki küçük farklılıklar bile aralarındaki çatışma ve kırgınlığı artırabilir.

Dürtüsellik, duygusal tepkisellik ve sosyal becerilerdeki bireysel farklılıkların bazı kardeş ilişkilerinin diğerlerinden daha kolay alevlenmesine neden oluyor. Sonuç olarak: Ebeveyn olarak kontrol edebileceğiniz faktörler var (örneğin; çocuklarınıza karşı tutarlı davranmak gibi), ancak kontrol edemeyeceğiniz şeyler de var—mesela kardeşlerin karşılaştırma ve rekabet etmeye doğuştan eğilimli olması. Üstelik çocuklarınıza olan sevginiz sınırsız olabilir ama zaman gibi bazı kaynaklar gerçekten sınırlı... ve onlar bunun farkında.

Kardeş rekabetiyle baş etmenin 10 yolu

1. Hakemlik değil, koçluk yapın

Uzmanlar, işbirlikçi ebeveynliğin faydalarını vurguluyor. Kimin haklı olduğuna karar vermek yerine, çocukları uzlaşmaya yönlendirin. Duygularını ifade etmeyi, çözüm önerileri sunmayı ve uzlaşmayı öğretin.

2. Sakin ve tarafsız kalın

Kötü davranışlar ortaya çıktığında öfkenizi bastırmaya çalışın. Duygular bulaşıcıdır, siz ne kadar sakin kalırsanız çocuklar da o kadar çabuk sakinleşir ve kavga sönüp gider.

3. Duygu yönetimi becerilerine öncelik verin

Bu becerileri çocuklarınıza öğretebilmek için önce sizin iyi bir örnek olmanız gerekiyor. Çocukların bu becerileri hâlâ geliştirme aşamasında olduğunu unutmayın. Duyguları adlandırmak, derin nefes almak ya da yeniden konuşmadan önce ara vermek gibi yöntemleri hem kendi başınıza hem de çocuklarla birlikte uygulayın. Gerekirse duygu çarkını da kullanabilirsiniz.

4. Farklı muamelenin etkisini azaltın

Tüm kurallar her çocuk için aynı olamaz. Sonuçta her biri farklı ihtiyaçlara ve yeteneklere sahip bireyler. Kural farklılıklarının nedenini açıkça açıklayın. Örneğin; ergen bir çocuk için daha geç yatma saati olabilir) ve her çocuğa eşit birebir zaman ayırmaya çalışın.

5. İşbirliği gerektiren projeler teşvik edin

Kardeşlere ortak bir hedef verin -bir kale inşa etmek, pasta yapmak, yapboz tamamlamak- böylece başarı işbirliğine bağlı hale gelir.

6. Bireysel kimlikleri teşvik edin

Her çocuğun benzersiz ilgi alanlarını ve yeteneklerini vurgulamak, ‘zeki olan’ ya da ‘atletik olan’ gibi etiketlerden kaçınmak önemlidir. Aynı ilgi alanlarına sahip olmaları sorun değil ama her birinin bu alanı kendi hızlarında keşfetmeleri için onlara alan tanımak gerekebilir.

7. Yapıcı cümle kalıplarını öğretin

“Şöyle hissediyorum… çünkü sen… acaba şöyle yapsak olur mu?" gibi basit ifadeler çocukların vurup, bağırmak yerine kendilerini ifade etmelerini sağlar. Ebeveynler için de hazır bir rehberdir çünkü çoğumuz anlık kararlarla hareket ediyoruz.

8. Net aile kuralları belirleyin

Tartışmaya kapalı kuralların (örneğin;vurmak yok, isim takmak yok) net bir şekilde belirtilmesi gerekir. Ayrıca ihlal durumunda uygulanacak mantıklı yaptırımların önceden belirlenmesini öneriliyor. Ve bu kuralların herkes için geçerli olması önemlidir.

9. Her çocukla birebir zaman geçirin

Günlük olarak dikkatinizi eşit şekilde bölüştürmek zor olabilir. Programınıza uygun şekilde her çocukla birebir zaman geçirmelisiniz. Birebir zaman, çocuğun ‘ilgi deposunu’ doldurur, böylece bunu rekabetle kazanmaya çalışmaz.

10. Gerektiğinde profesyonel destek alın

Kardeş rekabeti sürekli hale gelmişse ya da şiddet içeriyorsa, bir uzmandan yardım almalısınız. Stratejik Aile Terapisi gibi çözüm odaklı terapiler, aile içi dinamikleri yeniden düzenlemeye yardımcı olabilir.

Kardeş rekabetiyle gerçekten başa çıkılabilir mi?

Kardeş rekabetiyle baş etmek kesinlikle mümkün amaebeveynlerin 'hiç kavga olmayacak' gibi düşünmemesi gerekiyor. Araştırmalar gösteriyor ki, ebeveynler arabuluculuk becerileri öğrendiğinde ve çocuklar sosyal beceri eğitimi aldığında, kardeş kavgaları hem daha az sıklıkla hem de daha hafif şekilde yaşanıyor. Üstelik bu gelişmeler zamanla kalıcı hale geliyor.

Kaynak: Emma Singer. "Here’s How to Deal with Sibling Rivalry, According to a Clinical Psychologist". Şuradan alındı: https://www.purewow.com/family/how-to-deal-with-sibling-rivalry. (06.06.2025).