Genetik çalışmalara dayanarak, bilim insanları kişiliğinizin %30 ila %60'ının kalıtsal olduğunu tahmin ediyor. Araştırmalar ayrıca, 20 ila 40 yaşları arasında önemli kişilik değişikliklerinin meydana geldiğini öne sürüyor. Bu şekilde mi doğdunuz yoksa çevreniz mi sizi şekillendiriyor? 'Genetik mi, yoksa yetiştirilme mi?' tartışması, bugüne kadar hiçbir bilim insanının veya filozofun kesin bir yanıt veremediği uzun süreli bir tartışmadır.

Bazı çalışmalar, kişiliğinizin büyük bir bölümünün kalıtsal olduğunu gösterse de, bunun tam kapsamı — ve hangi tür özelliklerin kalıtsal olduğu — büyük ölçüde hala bir sır olarak kalıyor.

Kişiliğiniz miras mı, öğrenilmiş mi?

Bazı araştırmacılar kişilik özelliklerini, bir bireyi diğerinden ayıran düşünce, duygu ve davranış kalıpları olarak tanımlıyor. Ancak, diğerleri kişilik özelliklerini “çevresel etkilerden bağımsız” eğilimler olarak tanımlamışlar. Bu da tanım gereği “öğrenilmiş” olarak kabul ediliyor.

2018 yılında yapılan ikiz ve evlat edinme çalışmaları üzerine bir incelemeye göre, insan kişiliğinin %30 ila %60 oranında kalıtsal olduğu tahmin edilmektedir. Bu çalışmalar, hem birlikte hem de ayrı büyütülen tek yumurta ikizlerinin kişilik özelliklerini karşılaştırdı. Bu çalışmalar, farklı ortamlarda büyütülseler bile, tek yumurta ikizlerinin, birlikte büyütülen ya da evlat edinilen kardeşlerden daha fazla ortak kişilik özelliklerine sahip olduğunu tutarlı bir şekilde bulmuştur.

Bu çalışmalar özellikle "Beş Büyük" kişilik özelliklerini gözlemledi. Bunlar şunlardır:

• nevrotiklik
• dışadönüklük
• deneyime açıklık
• uyumluluk
• sorumluluk

Araştırmacılar ayrıca kişilik özellikleriyle güçlü bir şekilde ilişkili olduğu görülen 727 belirli DNA bölgesi ile ilişkili 42 genetik varyasyon setini keşfettiler. Tabii ki, çevresel faktörler, erken çocukluk deneyimleri ve kültürel etkiler gibi faktörler, kişiliğin şekillenmesinde önemli bir rol oynuyor.

Örneğin; ihmal, istismar veya yoksulluk gibi olumsuz koşullarda yetişen çocukların daha dürtüsel olduğu tipik olarak bulunmuştur. Bilim insanları bunun, aksi halde uykuda kalacak olan dürtüsel mizaç genlerinin bu ortam tarafından “aktif” hale getirilmesi nedeniyle olduğunu söylüyorlar. Bu arada, sağlıklı, besleyici ve güvenli ortamlarda yetişenlerin daha sakin bir mizaca sahip olma olasılığı daha yüksektir çünkü o zaman farklı genler aktif hale gelir.

Bir çocuğun kişiliği kaç yaşında gelişir?

Bir çocuğun kişiliğinin ne zaman geliştiğine dair kesin bir yaş yoktur ve kişilik yaşam boyunca büyük ölçüde değişken kalır. Ancak, 2020 tarihli bir incelemeye göre, kişiliğin erken mizaca dayandığı ve bu durumun 4 aylık kadar erken bir yaşta gözlemlenebilir olduğu belirtiliyor.

Mizaç, iki temel kısımdan oluşur: Reaktivite (duygusal tepkiler) ve bu tepkileri kontrol etme yeteneği olan öz düzenleme. Örneğin; bir oyuncağa gösterilen önemli uzuv hareketleri sergileyen bir bebek, bilim insanlarına göre yüksek derecede reaktif olarak kabul edilir. Eğer o bebek gülümser ve ses çıkarırsa, o bebek yüksek düzeyde pozitif duygulara sahip olarak kabul edilir ve bu dışadönüklük kişilik özelliği ile ilişkilidir. Ancak bilim insanları, mizaç ve kişilik arasındaki bağlantının nadiren güçlü olduğunu belirtiyor. Örneğin; içe dönük bir çocuk daha sonra yaşamında çok yüksek bir pozitif duyguya da sahip olabilir.

2008 tarihli daha eski bir incelemeye göre, kişilik özellikleri özellikle 20 ila 40 yaşları arasında çocukluk ve yetişkinlik boyunca değişmeye devam eder.

Hangi kişilik özellikleri kalıtsaldır?

DNA'nın büyük bir kısmı hala bir sır olduğundan, bilim insanları hangi kişilik özelliklerinin kesin olarak aktarılabileceğini belirlemenin henüz çok başındalar. Ulusal Tıp Kütüphanesi'ne (NIH) göre, özellikle mizacın genlerle ilişkili olduğu görülen bazı gen varyantları vardır. Bunlar:

• DRD2 ve DRD4 gen varyantları, yeni deneyimler arama isteğiyle ilişkilidir.
• KATNAL2 gen varyantları, disiplin ve ihtiyatla ilişkilidir.
• PCDH15 ve WSCD2 gen varyantları, sosyallikle ilişkilidir.
• MAOA geni, içedönüklükle ilişkilidir.
• AGBL2, BAIAP2, CELF4, L3MBTL2, LINGO2, XKR6, ZC3H7B, OLFM4, MEF2C ve TMEM161B gen varyantları kaygı ve depresyonla ilişkilidir.

Unutmayın ki bazı çalışmalar dışadönüklük, uyumluluk ve sorumluluğun önemli ölçüde kalıtsal olduğunu bulmuşken, diğer çalışmalar tam tersini bulmuştur. 2015 yılında yapılan bir çalışmaya göre, deneyime açıklık ve nevrotiklik gibi özelliklerin yaklaşık %15 oranında kalıtsal olduğu tahmin edilmektedir.

2018 yılındaki bir incelemede, araştırmacılar yönlendirilebilirlik, iş birliği yapma eğilimi ve kendini aşma gibi, sağlığınızla güçlü bir şekilde bağlantılı özelliklerin %50 ila %58 oranında kalıtsal olduğunu tahmin ediyor.

Bir yetişkin olarak kişiliğinizi değiştirebilir misiniz?

Evet, kişiliğiniz yaşam boyunca önemli ölçüde değişebilir, bu kasıtlı veya kasıtsız olabilir. 14 ila 77 yaşları arasında incelenen denekler üzerine yapılan 2016 tarihli bir incelemenin yazarlarına göre, zaman içindeki kişilik istikrarı genel olarak oldukça düşüktür.

Daha önce bahsedilen 2008 tarihli incelemeye göre, kişilik herhangi bir yaşta değişebilir. Araştırmacılar, en önemli değişikliklerin 20 ila 40 yaşları arasında meydana geldiğini, ancak orta ve ileri yaşlarda da meydana gelebileceğini söylüyorlar. Herkes benzersiz olsa da, araştırmacılar birçok insanın yaşlandıkça özgüven, sıcaklık, öz denetim ve duygusal istikrar sergilediğini belirtiyor.

Daha önce makalede belirtildiği gibi, kişilik genellikle bir kişiyi diğerinden ayıran düşünceler, kalıplar ve davranışlar olarak tanımlanır. Bu nedenle, kişiliğinizin bazı yönlerini değiştirmek istiyorsanız ancak nereden başlayacağınızı bilmiyorsanız, düşüncelerinizi ve davranışlarınızı yeniden yapılandırmaya yardımcı olan bilişsel davranışçı terapi (BDT) gibi terapiler başlamak için harika bir yerdir.

Yeni alışkanlıklar ve davranışlar oluşturmak, alışkanlıkların bize nasıl hissettirdiğini dikkate almak ve onları değiştirmek olan kendini yönlendiren nöroplastisite gibi tekniklerle de gerçekleşebilir.

Kaynak: Mia Armstrong. "The Science of Self: How Much of Your Personality Is Encoded in Your DNA?". Şuradan alındı: https://www.healthline.com/health/mental-health/is-your-personality-genetic. (24.09.2024).