Koku duyusunun sezgilerimizi yönlendirebilen, anıları canlandırabilen türde güçlü bir duyu olduğu biliniyor. Psikoloji alanında yapılan yeni bir araştırmaya göre kokuların, arkadaşlık ilişkilerine dair de önemli ipuçları sunabileceği keşfedildi.

Cornell Üniversitesi ve Sabancı Üniversitesi iş birliğiyle yürütülen yeni bir araştırma, kadınların tanımadıkları kişilere dair arkadaşlık potansiyelini kokularına göre tahmin edebildiğini ortaya koydu. Nisan 2025’te Scientific Reports dergisinde yayımlanan çalışmada, kadın katılımcıların yalnızca diğer kadınların tişörtlerini koklayarak “bu kişiyle arkadaş olur muyum?” sorusuna tutarlı yanıtlar verebildiği görüldü. Araştırmacılar, bu bulgunun sosyal ilişkilerde koku duyusunun şimdiye dek tahmin edilenden çok daha etkili olabileceğine işaret ettiğini söylüyor.

Araştırmada, yaşları 18 ila 30 arasında değişen 40 kadın katılımcı, önce birbirlerini hiç görmeden tişörtlerini koklayarak “arkadaşlık potansiyeli” değerlendirmesi yaptı. Ardından aynı kişilerin “hızlı arkadaşlık” seansları denilen dört dakikalık kısa sohbetler aracılığıyla tanışmaları için fırsat tanındı. Bu etkileşimlerin sonunda kadınlar, yeniden bir değerlendirme yaptı.

İlginç bir şekilde, yalnızca koku alarak varılan verilen ilk izlenimler, yüz yüze etkileşim sonrası yapılan değerlendirmeleri büyük ölçüde öngörebildi. Yani, biriyle tanışmadan önce “bu kişiyi kokusundan sevdim” diyenlerin, tanıştıktan sonra da o kişiyi arkadaş olarak uygun bulma ihtimali yüksekti. Üstelik bu sadece tek yönlü bir etki değil. Katılımcıların ilk koklama deneyiminde “eh” dediği kişilere dair algıları, yüz yüze sohbetten sonra değişti. Yani, bir insanı tanıdıkça onun kokusuna dair değerlendirmemiz de yeniden şekillenebiliyor.

‘Diplomatik koku’, izlenimimizi etkiliyor

Bu çalışma, koku duyusunun yalnızca romantik çekim ya da eş seçimi gibi konularda değil, arkadaşlık ilişkilerinde de aktif rol oynadığını gösteren sayılı çalışmalardan biri. Araştırmacılar, parfüm, deodorant ve beslenme gibi günlük alışkanlıklarla oluşan “diplomatik koku”nun insanlar üzerinde düşündüğümüzden daha büyük bir etki yarattığını vurguluyor.

Sabancı Üniversitesi’nden Gül Günaydın’ın da yazarları arasında yer aldığı çalışmada, daha önce romantik çekim üzerine yapılan araştırmalardan farklı olarak, tamamen arkadaşlık bağları incelendi. Bu yönüyle araştırma, sosyal kimya üzerine yapılan güncel çalışmalara önemli bir katkı sunuyor.

Neden bazı insanları ‘hemen severiz’?

Bazen biriyle ilk tanıştığımız anda içten bir yakınlık hissederiz; bunun nedeni her zaman dış görünüş ya da sohbetin içeriği olmayabilir. Bilim insanlarına göre bu “anlaşabileceğimizi hissetme” durumu, kokusal sinyallerle de şekilleniyor olabilir. Koku duyusu, geçmişteki deneyimlerle birleşerek bazı kokuları “güvenli” ya da “tanıdık” olarak kodlamamıza neden oluyor. Bu da birini henüz tanımadan, onunla ilgili olumlu bir hisse kapılmamızın sebeplerinden biri olabilir.

Son yıllarda yapılan bazı çalışmalar, benzer kokulara sahip kişilerin daha kolay arkadaş olduğunu göstermişti. Örneğin 2022 yılında yayımlanan bir araştırmada, doğal vücut kokuları benzer olan kadınların “ilk görüşte anlaşma” olasılığının daha yüksek olduğu bulunmuştu. Yeni araştırma ise bu kez parfüm ve hijyen ürünleri dahil, gündelik kokulara odaklanarak çok daha “gerçek hayata yakın” bir bağlamda çalıştı.

Araştırma sonucunda, arkadaşlık potansiyeli değerlendirmelerinde en büyük etkinin kişisel tercihlerden kaynaklandığı ortaya çıktı. Yani kokular, tıpkı müzik ya da mizah anlayışı gibi, kişiden kişiye değişen sosyal uyum sinyalleri taşıyor olabilir.

Kaynak: "The interactive role of odor associations in friendship preferences". Şuradan alındı: http://nature.com/articles/s41598-025-94350-1. (02.04.2025).