Koronavirüse karşı alınabilecek sağlık, hijyen tedbirlerine ilişkin merak ettiğimiz soruları Üsküdar Üniversitesi NPİstanbul Beyin Hastanesi'nden Beyin Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. Songül Özer yanıtladı.

Koronavirüse karşı maske kullanılmalı mı?

Halk arasında maske kullanımı konusunda yanlış bir kullanım bulunmaktadır. N95 ve N99 maskelerin sadece sağlık çalışanları tarafından kullanılması gerekiyor. Halkımızın aslında viral solunum yolları enfeksiyonundan korunması için basit cerrahi maskeleri takması yeterli. Biz bile normal zamanlarda hastaya yaklaştığımızda N95 ya da N99 maskeleri kullanmıyoruz. Normal cerrahi maskeler kullanıyoruz. Covid-19 hastalarından örnek almak zorunda olduğumuzda burun sürüntülerinden veya bademciklerinin üzerine kadar ilerlediğimizde özel çubuklarla örnek almamız gerektiğinde N95 ya da N99 maskeleri takmamız gerekiyor. Normal durumlarda biz de cerrahi maske takıyoruz. Basit kağıt gibi olan cerrahi maskeleri kullanmak yeterlidir. Bunu da her durumda takmaya gerek yok. Maskeyi her yere giderken takmak gerekmiyor. Açık havada yürürken yanınızda 1 metreden daha yakın kimse yoksa maske takmanıza gerek yok. Bu mikroorganizma her yerde uçuşmuyor. Hastanın burun salgısından solumun yolu salgılarından çıkan çıktılarla size bulaşabiliyor. Ya da bu çıktıların cansız yüzeye dökülmesi halinde buralara temas edilmesi ve sizin de elinizi iyi yıkamamanız sonucunda size geçebiliyor. O yüzden kalabalık yerlere girerken maske takacaksınız. Toplu taşıma araçlarına binerken maske takacaksınız. Maskeyi doğru kullanıp maskenin tam da ortasına değmeyeceksiniz. Mutlaka lastik kısımlarından kulağa değen ksımlarından çıkarıp maskeyi çöpe atıp elinizi yıkayacaksınız.

Doktor eldiveni olarak bilinen lateks eldivenlerin koruyucu özelliği var mıdır?

Eldiven kullanmak çok önemli bir konu. Eldiven sadece takan kişiyi korur. Eldiven doğru kullanılmazsa çevre için aksine bulaştırma ve bulaş kaynağıdır. Eldiveni uzun süreli işlemlerde kullanacaksak elimizi yıkadıktan sonra eldiveni giyip, o işlemi tamamlayana kadar eldivenle kalıp işlem bittikten sonra tıbbi atığa atıp sonra elimizi yıkayabiliyorsak bu eldiveni kullanalım. Kısa süreli işlemlerde örneğin alışverişe ya da markete gittik. Para sayıyoruz, çok kısa süreli bir işlemde para kirli olduğu için eldiven giydik ve çıkardık ama o eldivenle çalan cep telefonunuzu elleyeceksiniz veya ortak kullanılan telefonu elleyeceksiniz ya da çantanızı cüzdanınızı elleyeceksiniz. İşte bunlar bir yerdeki mikroorganizmanın taktığınız eldivenle bir başka yere taşınması anlamına gelecek. Yani aslında hijyen için taktığınız eldiven aksine bir bulaş kaynağı olacaktır. Bu yüzden elinizi su ve sabunla yıkayın. Lütfen bahsettiğim durumlar haricinde özellikle de sağlık çalışanları haricindeki kişiler lütfen eldiven takmayın.

Kolonya ve el dezenfektanı bizleri hastalıktan korur mu?

Kolonya içerisinde yüzde 80 civarında alkol ihtiva eder. Ellerin temizliğinde değil ama temiz olan elin temiz kalmasında ya da temiz olan yüzeyin temizliğinin devamının sağlanması için iyi bir malzemedir. İyi bir dezenfektandır. Fakat burada da kullanım sıklığı önemlidir. Gerek kolonya gerek alkol bazlı el dezenfektanları çokça kullanıldığında cildin PH dengesini bozacak ciltte kurumalara neden olacak ve sonrasında özellikle alerjik yapıdaki insanlarda dermatit adını verdiğimiz cilt hastalıklarına neden olacaktır. Bu nedenle kolonya, enfeksiyonlardan bizi korur ama sürekli su gibi kolonyayla yıkamamak lazım. El dezenfektanının mantığı da kolonyayla aynıdır. Elimizde görünür bir kirlilik varsa alkol bazlı el dezenfektanı değil, su ve sabunla yıkamalıyız. Normal çeşme suyu ve sabunla elimizi yıkamalı mekanik olarak o kiri elimizden uzaklaştırmalıyız. Ondan sonra herhangi bir yere temas ettiğimizde oranın mikroorganizmalar açısından riskli olduğunu düşünüyorsak alkol bazlı el dezenfektanını kısa süreli kullanabiliriz. Unutmayın alkol bazlı el dezenfektanları el temizlemez, temiz olanın temiz kalmasını devam etmesini sağlar.

Dışarıya çıkmak bir zorunluluk ise nasıl çıkılmalı? Nelere dikkat edilmeli? Dışardan eve geldiğimizde nasıl temizlenmeliyiz?

Bu sadece koronavirüs salgını sırasında değil, normal zamanda da yapmamız gereken bir şey. Dış ortamlar tabii ki evimizden daha kirli. Buna inanıyoruz. Annelerimiz çocukluğumuzdan beri bize ne öğretti. ‘Ayakkabılarını evin dışında çıkar. Geldiğin anda paltonu hemen evin girişinde kapının yanındaki askıya as, elinde şemsiye varsa kapının hemen yanındaki şemsiyeliğe koy’ derdi. İşte bunlar aslında doğru öğretilen şeylerdi. Yani dışarıyla temas ettiğimiz şeyler ayakkabıdan başlayalım. Ayakkabımızı mümkünse eğer açık havada çıkaralım. Bir süre havalansın. Evin içine bir süre hi sokmayalım. Eğer öyle bir imkanımız yoksa evin girişinde özel bir alan olmalı, ayakkabımız da orada durmalı. Sonra evin içine girdik. Eve girer girmez üzerimizde ne varsa çıkarmalı ve kirli torbasına koymalıyız. Ev kıyafetlerimizi giydikten sonra ellerimizi bileklerimizi de içine alacak şekilde mutlaka dirseklerimize kadar normal su ve sabunla yıkamalıyız. Hanımların yüzünde makyaj varsa hemen makyaj temizlenmeli. Kadın ve erkek mutlaka yüzümüzü yıkamalıyız. Eğer çok özellikli ve kirli bir iş yaptıysak tabii ki duş almalıyız. Ama her koşulda ve her gün duş almalıyız gibi bir cümle söyleyemem. Bizim için önemli olan el yıkamaktır ve yüzümüzü yıkamaktır. Ondan sonra istiyorsak mis kokulu kolonyalarımızla elimizi ovalayabiliriz. Bundan sonra birlikte yaşadığımız ortak alanlara geçebiliriz. Dışarının kirini içeriye sokmamalıyız. Eğer yıkayamayacağımız bir giysi varsa onu da askıya asıp mümkün olduğunca açık havaya çıkarıp birkaç saat havalanmasını sağlamalıyız.

Koronavirüse karşı aşı, ilaç bulunmadı. Peki şu an tedavi gören hastalara nasıl bir tedavi şekli uygulanıyor? Yüksek dozlu antibiyotiğin ve AIDS ilaçlarının kullanıldığı doğru mu? Antibiyotik kullanımı hastalığın tedavinde etkili oluyor mu?

Covid 19 bir viral enfeksiyondur. Yani etkeni virüslerdir. Virüslerin tedavisinde kesinlikle antibiyotikler işe yaramaz. Virüslerin tedavisinde özel antiviral adı verilen ilaçlar kullanılır. Antibiyotikler bakterilerin oluşturduğu enfeksiyonlarda işe yarar. Ama beraberinde Covid-19 enfeksiyonunuz var ve sonrasında bir bakteriyel enfeksiyonla tekrar enfekte olduysanız elbette doktorlar sizin tedavinizde antibiyotiği de ekleyecektir. Ama Covid-19’un asıl tedavisi antibiyotik değildir.

Covid-19 cansız yüzeylerde yaşayabilir mi?

Virüs cansız yüzeylerde yaşar ama ne kadar süre ile yaşar bu önemli. Virüsler canlı hücrenin içinde yaşamak zorundadır. Yani eğer yüzeyde bir canlı hücre yoksa tükürük damlacığı, kan hücresi, solunum sekresyonu gibi, bunun içinde olmadığı sürece kurulukla, ısıyla ortamın dezenfektanlarla temizlenmesiyle virüs canlılığını yitirecektir. Eski bilgimiz virüsün 24 saatten daha fazla yaşamadığı yönündeydi. Şimdi biz de bilgilerimizi güncelliyoruz. Maalesef daha uzun sürelerde cansız yüzeylerde kaldığını biliyoruz. Yani biz şüpheli, olası vakaların olduğu ortamların veya kalabalık bölgelerin toplantı salonlarının evimizde de çok kişimin kullandığı alanları sık sık dezenfektanlarla temizlemek iyi olur.

Evcil hayvanlardan bize Covid -19 bulaşır m?

Covid-19’un şu ana kadar sadece yarasalarda reseptörlerinin olduğu gösterilmiş yani Covid-19’un hastalık yapabilmesi için mutlaka v,rüsün yüzeyindeki reseptörlerin gelip canlının vücudundaki reseptörlere yapışması gerekiyor. Bu reseptörler şimdiye kadar insanlar dışında sadece yarasalarda gösterilmiş. O nedenle kedi, köpek papağan kuş balık gibi evcil hayvanlarınız Covid 19’la enfekte olmuyor.

Röportajımıza ek olarak uzmanlardan konu hakkında gelen yorumları da bu başlık altında derledik!

Emsey Hospital’dan Prof. Dr. Birol Baytan kişisel temizliğimiz ve eşyalarımızın temizliği ile ilgili doğru bilinen yanlışlar hakkında bilgiler paylaştı.

Bu dönemde giysi, ayakkabı, terlik ve kişisel temizliğimizde nelere dikkat etmeliyiz?

Covid 19 yeni bir virüs yaklaşık 4 aydır tanıdığımız bir virüs. Araştırmalarda saatlerce hatta günlerce cansız yüzeylerde kalabileceği gösterilmiş ise de hastalık oluşturma potansiyelinin cansız yüzeylerde 12 saatten uzun olmadığına dair bilgiler var. Bu dönemde en önemli temizlik önlemleri sık sık en az 20 saniye süre ile bol sabun ile elleri yıkamak ve mümkün ise kağıt havlu kullanmak. Ayakkabılar ile eve girmemek. Evde kullandığımız terlikleri dezenfekte etmek, kalabalığa girersek mont ve paltolarımızı balkonda yaklaşık 12 saat havalandırmak önemli olabilir. Ama sık sık el yıkamak ve elimizi mümkün olduğunca az yüzümüze götürmek önemli.

Koronavirüs cansız nesnelerde, giysilerimizde terlik ve ayakkabılarımızda ne kadar süre yaşamını sürdürüyor?

Araştırmalarda saatlerce hatta günlerce cansız yüzeylerde kalabileceği gösterilmiş ise de hastalık oluşturma potansiyelinin cansız yüzeylerde 12 saatten uzun olmadığına dair bilgiler var.

Koronavirüs hangi maddelerde daha uzun süre varlığını sürdürüyor?

Metal yüzeylerde uzun kaldığı bildiriliyor ancak virüsün hastalık yapıcı etkisi de kalıyor mu bu tam bilinmiyor. Bu yüzden tedbirli olup kirli olduğunu düşündüğümüz yüzeyleri dezenfektanlarla veya 1/10 sulandırılmış çamaşır suyu ile temizlemek etkili olabilir.

Koronavirüs ile ilgili toplumca doğru bilinen yanlışlar neler?

Yaşlıları, kalp ve akciğer hastalığı olanları daha fazla etkiliyor. Fakat gençleri ve ek hastalığı olmayanları da etkiliyor ve öldürüyor.

Kolonya virüsleri öldürür mü?

Kolonyanın içinde bulunan alkol bir dezenfektandır. Fakat etkili olabilmesi için en az %80 alkol içeriğine sahip olmalıdır.

Tuzlu su ile burnu düzenli yıkamak hastalığı önler mi?

Hayır. Yapılan hiçbir çalışmada hastalığı önlendiği gösterilmemiştir.

Sıcaklık virüsü öldürür mü?

DSÖ'ye göre; el kurutma makineleri virüsü öldürmez. UV lambaları da elinizi sterilize etmekte kullanılmaz hatta böyle bir şey yaparsanız radyasyon cildinizi tahriş edebilir.

Zencefil zerdeçal sarımsak hastalığı iyileştirir mi?

Tedavide faydası yok.

Zerdeçal ve zencefil konusunda uzmanlar görüş ayrılığı yaşıyor. Fitoterapi Uzmanı Dr. Ümit Aktaş "Bugünkü bilimsel veriler, zerdeçal ve zencefilin koronavirüs enfeksiyonlarını artırmadığını, korunma ve tedavisinde etkili olduğunu gösteriyor” diyor.

İlacı, aşısı olmayan yeni bir virüsle, bir salgınla karşı karşıya olduğumuzu belirten Dr. Ümit Aktaş, “Bazı ilaçların işe yaradığı iddia ediliyor ama henüz etkisi kanıtlanmış olan bir ilaç yok. Fakat çaresiz değiliz, elimizde geleneksel tıpta binlerce yıldır kullanılan, bağışıklığı destekleyen ve antiviral etkileri kanıtlanmış bitkiler var. Hem zerdeçal, hem de zencefilin güçlü antiviral etkileri olduğunu uzun yıllardır biliyoruz. Bu konuda son derece fazla sayıda bilimsel çalışma var. Herkes bu bilimsel çalışmalara kolayca erişip okuyabilir. Bu konuda bir tartışma yok” diyor.

Koronavirüsü kontrol altına alabilen tek ülke Çin, Fitoterapi’den faydalanıyor

Hastalık ve tedavisi hakkında ciddi bir bilgi ve tecrübe biriktiren Çinli bilim insanları koronavirüs tedavisinde içinde zencefilin de bulunduğu bitkisel karışımları kullandıklarını, konvansiyonel tedavileri Geleneksel Çin Tıbbı ile desteklediklerini bilimsel yayınlarla açıkladıklarını vurgulayan Dr. Ümit Aktaş, “Salgını durdurmayı başarabilen tek ülke şu an için Çin. Hastalığın tedavisi hakkında elde ettikleri tüm bilgileri ve faydalanabilecek bitkileri bir kılavuz hazırlayarak tüm dünyayla paylaştılar. Yani, zararlı dedikleri zencefili Çin, hastalığın tedavisinde kullanmış ve fayda elde ettiğine dair de yayın yapmış. Elimizde faydalı olduğunu gösteren bilimsel veri var” dedi.

Söylenenin aksine virüsün aktivitesini zayıflatır

Dr. Ümit Aktaş, tartışmaların odak noktası olan zerdeçal ve zencefilin vücuttaki çalışma sistemini şu şekilde anlatıyor. “Zerdeçal, kalp krizi sonrasında kalp fonksiyonlarını iyileştirici etkiye sahiptir ve bu amaçla da tedavi için kalpte hasarı olan hastalarda kullanılmaktadır. Bu etkisini, ACE 2 enzim sistemini inhibe ederek (baskılayarak) yapar.2 Zaten biz bu bilgiyi uzun yıllardır biliyoruz, çok sayıda bilimsel yayın mevcut. Zerdeçalın ACE 2 enzim sistemini inhibe ettiği (baskıladığı) bilgisini bir kenara koyalım. Zencefil de benzer bir şekilde ACE enzim sistemini baskılayıcı etkiye sahiptir.3 Şimdi, bu ACE 2 enzim sistemi önemli. Çünkü, COVID-19 virüsünün, bu enzim sistemini kullanarak hücreye girdiğini biliyoruz. Ama bu mekanizma ile ilgili henüz aydınlatılması gereken pek çok nokta var. Çünkü tamamlanmış klinik veya epidemiyolojik çalışmalar yok, sadece in vitro çalışmalarla doğrulanmış moleküler hipotezler var. Bu bilgiyi de bir kenara koyalım.

Zencefil ve Zerdeçalı suçlayanlar ne diyor? Zerdeçal ve zencefil, ACE 2 artışına sebep olduğu için koronavirüsün tutunmasını artırıyormuş… Zerdeçal ve zencefil, ACE enzim sistemini modüle eder, bu sayede de kalp fibrozunu engeller. Zerdeçalı suçlayanların çıkarımları yanlıştır, çünkü çok temel bir gerçeği gözden kaçırmaktadırlar: Üzerine yorum yapılan çalışmalar, kalp kası üzerindeki iyileşmeyi ölçen çalışmalardır ve damarlarda bulunan ACE2 reseptörleri üzerinde yapılmıştır. Oysa, akciğerlerde bulunan ACE2 reseptörleri, damarlarda bulunan ile tamamen farklıdır. Yani elma ile armutu karşılaştırmak gibi bir hata yapılmıştır. Üstelik, zerdeçalın koronavirüsün hücre içine girişini kolaylaştırdığı iddiası, sadece bir yorumdan ibarettir ve hiçbir bilimsel kantı yoktur. Dolayısıyla, zerdeçalın virüsün ‘tutunmasını’ artırmak gibi bir etkisi yoktur, tam tersine, virüsün aktivitesini zayıflattığına dair bilimsel kanıtlar vardır.

Yeni araştırmalar var

Zerdeçal ve zencefilin salgın yaratan COVID-19 üzerine etkisini araştıran yeni çalışmaların olduğunu belirten Dr. Ümit Aktaş, “2020 yılında yayınlanan yeni bir çalışmaya göre, curcumin (zerdeçal) SARS-CoV-2 Spike glikoproteini bağlanmayı belirli oranlarda inhibe ederek virüs enfeksiyonunda koruma sağlar. Yine 2020 Mart ayında yayınlanan çok yeni bir çalışmada, aralarında zencefil (gingerol) ve zerdeçalın da (curcumin) bulunduğu farklı 13 fitokimyasal maddenin Covid-19 main proteaz (Mpro) üzerine inhibitör etkisi araştırılmıştır. Mpro, virüsün çoğalması ve gen aktarımına aracılık etmede önemli bir rol oynayan önemli bir enzimdir. Buna göre kurkumin oldukça önemli Covid-19 Mpro inhibitörüdür. Üstelik bu çalışma, karşılaştırılmalı olarak yapılmış ve zerdeçal ve zencefilin en az kimyasal antiviral ilaçlar (nelfinavir ve lopinavir) kadar etkili olduğunu göstermiştir.5

Bugünkü bilimsel veriler, zerdeçal ve zencefilin koronavirüs enfeksiyonlarını artırmadığını, tam tersine korunma ve tedavisinde etkili olduğunu gösteriyor. Bilim her an değişen bir disiplindir. Bilimde mutlak doğru diye bir şey yoktur. Sizinle bugünkü bilimsel verileri paylaşıyorum. Eğer yarın bunun aksini gösteren bir veri yayınlanırsa, onu da paylaşacağım. Bilim, böyle gelişir” dedi.

Güçlü bir bağışıklık sistemiyle virüsten korunmak mümkün

Koronavirüs salgınından korunmak için sosyal izolasyon, el temizliği ve kişisel hijyene azami özen gösterilmesi gerektiğini vurgulayan Dr. Ümit Aktaş, “Bağışıklık sistemimizi güçlendirmek için doğru beslenmek ve virüslerle savaşan bitkilerden faydalanmalıyız. Sağlıklı beslenin. Probiyotik zengini besinler tüketin, sofranızdan mevsim sebzelerini eksik etmeyin. Viral hastalıklardaki koruyucu etkisi kanıtlanmış bitkilerden destek almaya devam edin. Unutmayın; koronavirüse karşı en güçlü savunma mekanizmanız bağışıklık sisteminizdir” diyor.

Referanslar

1-“Traditional Chinese Medicine for COVID-19 Treatment” Ai-HuaZhang, Xi-JunWang, Jun-ling Ren, Pharmacological Research, Volume 155, 104743,

2- Attenuation of myocardial fibrosis with curcumin is mediated by modulating expression of angiotensin II AT1/AT2 receptors and ACE2 in rats Xue-Fen Pang, Li-Hui Zhang, Feng Bai, Ning-Ping Wang, Ron E Garner, Robert J McKallip,and Zhi-Qing Zhao Drug Des Devel Ther. 2015; 9: 6043–6054.Published online 2015 Nov 11. doi: 10.2147/DDDT.S95333

3- Inhibition of angiotensin-1-converting enzyme activity by two varieties of ginger (Zingiber officinale) in rats fed a high cholesterol diet.

4- Akinyemi AJ1, Ademiluyi AO, Oboh G. J Med Food. 2014 Mar;17(3):317-23. doi: 10.1089/jmf.2012.0264. Epub 2014 Jan 16.

Utomo et. al. March 12, 2020) doi: 10.20944/preprints202003.0214.v1

5- “Potential Inhibitor of COVID-19 Main Protease (Mpro) From Several Medicinal Plant Compounds by Molecular Docking Study” Suhartati Suhartati Hendra Kurniawan Rizki Awaluddin, Medicine & pharmacology, 10.20944