Çoğu insan esnemeyi yorgun veya sıkılmış olmakla ilişkilendirir. Deniz aslanları gibi diğer memelilerle ilgili yapılan çalışmalar, dinlenirken ya da uykuluyken daha sık esnediklerini de göstermiştir. Son araştırmalar, esnemenin sadece yorgun olduğumuzu göstermenin ötesinde önemli fizyolojik veya sosyal işlevlere hizmet edebileceğini öne sürüyor.

Neden esniyoruz?

Bilim insanları neden esnediğimiz konusunda henüz bir fikir birliğine varamadılar. Bazı bilim insanları, esnemenin beynin uyanmasına ya da soğumasına yardımcı olmak gibi fizyolojik bir işleve hizmet ettiğini iddia ediyor. Diğerleri, esnemenin, insanların uykulu, sıkılmış ya da stresli olduklarını iletişim kurmalarını sağlayarak psikososyal bir işleve hizmet ettiğini iddia ediyor.

Teori 1: Esnemek can sıkıntısı ya da yorgunluk anlarında beyni uyandırır.

Bir teori, esnemenin sıkıcı ya da pasif faaliyetler sırasında beyni uyanık tutmaya yardımcı olabileceğini savunuyor. Esneme eylemi yüz ve boyundaki kasları hareket etmeye zorlar. Araştırmacılar, bu hareketin karotid arteri uyarabileceğine, kalp atış hızında artışa ve uyanıklığı teşvik eden hormonların salınmasına yol açabileceğine inanıyor. Uzmanlar, esnemenin, beyin sıvısının dinlenme ağından uzaklaşıp daha aktif bir duruma geçmesini sağlayarak beyin aktivitesini doğrudan etkileyebileceğini teorileştiriyor. Cildin elektrik iletkenliği de kafeinin etkilerine benzer şekilde esneme sırasında artar. Kafein, uyanıklığı teşvik ettiğinden, araştırmacılar benzer fizyolojik tepkinin her ikisinin de aynı işleve hizmet ettiğini gösterebileceğini düşünüyorlar.

Bu teoriye daha fazla kanıt eklemek gerekirse, esnemenin meydana gelme olasılığının daha yüksek olduğu aktivite türleridir. Örneğin; insanların araba kullanmak, televizyon izlemek veya ders dinlemek gibi daha pasif bir faaliyetle meşgul olduklarında esneme olasılığı daha yüksektir. Yemek pişirmek veya konuşmak gibi daha aktif bir şey yaptıklarında esneme olasılıkları daha düşüktür.

Teori 2: Esnemek beynin soğumasına yardımcı olur.

Esneme, beyin termoregülasyonuna ya da beynin çekirdek sıcaklığını koruma sürecine yardımcı olabilir. Esneme sırasında yüz kasları hareket eder ve büzülür, böylece ısının daha kolay dağılabileceği yüze kan akışı artar. Bazı insanların gözleri esnerken yaşarır, bu da ısı açığa çıkarabilir. Aynı şekilde, derin bir temiz hava solumak beyne daha soğuk kan göndermeye yardımcı olabilir.

Daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmasına rağmen, insanlar ve hayvanlar üzerinde yapılan ön çalışmalar, termoregülasyon teorisi için kanıt sağlamıştır. Örneğin; muhabbet kuşları üzerinde yapılan bir araştırma, ortam sıcaklığı arttığında, özellikle vücut sıcaklıklarına yaklaştığında daha fazla esnediklerini buldu. İnsanlar üzerinde yapılan bir çalışmada araştırmacılar, esneyen insanların videolarını izlerken katılımcıların alınlarına sıcak bir paket ve buz torbası yerleştirdiler. Videolara tepki olarak sıcak tutanlar daha çok esnerken, buz torbası olanlar daha az esnedi.

Çevre sıcaklığındaki mevsimsel değişiklikler üzerine yapılan çalışmalar, esnemenin termoregülasyon teorisine de destek sağlar. Örneğin; bir çalışma katılımcılardan kış ve yaz aylarında kaç kez esnediklerini kendileri bildirmelerini istedi. Araştırmacılar, katılımcıların daha sıcak yaz aylarında esneme bildirme olasılıklarının önemli ölçüde daha yüksek olduğunu bulmuşlardır. Bu korelasyon, nem veya uyku gibi diğer değişkenler dikkate alındıktan sonra devam etti.

Multipl skleroz, anksiyete ya da inme gibi çekirdek vücut ısısını artıran belirli koşullara sahip kişiler, esnemenin semptomlarını geçici olarak hafiflettiğini görebilir. Bu koşullar genellikle aşırı ısınmaya doğal bir tepki olabilecek aşırı esnemeye neden olur.

Teori 3: Bulaşıcı esneme empati becerileriyle bağlantılıdır.

Esnemenin bulaşıcılığı, insanların ve diğer memelilerin iletişim kurmasına yardımcı olan empatik bir tepki olabileceğini düşündürmektedir. Beyin görüntüleme, bir kişi birinin esnemesini izlediğinde, beynin empati ve sosyal davranışla ilişkili bölümlerinin aktivitesinde bir artış gösterdiğini ortaya koyuyor.

Araştırmalar, bir kişinin kendini başka bir kişiye ne kadar yakın hissettiğini, o kişi esnediğinde esneme olasılığının o kadar yüksek olduğunu gösteriyor. Başka bir deyişle, bir kişinin bir arkadaşının ya da aile üyesinin esnediğini gördükten sonra esneme olasılığı, bir tanıdık veya yabancıdan daha fazladır. İnsanlar bebekken esnerken, diğer insanların nasıl hissettiğini anlamak için zihinsel yolları geliştirdikleri yaklaşık 4 ila 5 yaşına kadar bulaşıcı esnemeye duyarlı hale gelmezler.

Bazı araştırmalara göre, bulaşıcı esneme daha yüksek empati ile ilişkilidir. Tersine, şizofreni veya otizm spektrum bozukluğu gibi sosyal becerileri engelleyen bozuklukların da bulaşıcı esnemeyi azalttığı görülmektedir. Bencillik, vurdumduymazlık ve diğer antisosyal kişilik özelliklerinde daha yüksek puan alan kişilerin, diğerlerinin esnemelerine yanıt olarak esneme olasılığı daha düşüktür, ancak yorgunluk yine de daha büyük bir rol oynuyor gibi görünmektedir.

Neden esnediğimizle ilgili diğer teoriler

Esneme, boğazınızı kulağınıza bağlayan östaki borularınızı açmanıza yardımcı olur. Bu hareket, örneğin bir uçak inerken kulağın oluşan rahatsız edici basınç birikimini hafifletmeye yardımcı olabilir. Bununla birlikte, yutmak da aynı amaca ulaştığı için, bilim insanları bunun esnememizin birincil nedeni olduğuna inanmıyorlar.

Çok aşırı esnemek neden olur?

Ne kadar esnemenin çok fazla olduğu konusunda resmi bir fikir birliği yoktur, ancak bazı uzmanlar bariz bir neden yoksa 15 dakikalık bir süre içinde üç defadan fazla esnemenin anormal olduğunu düşünmektedir. Ortalama bir insan, genellikle uyandıktan sonra ve yatmadan önce olmak üzere günde 28 defaya kadar esner. Yorgunluk, can sıkıntısı ya da diğer tipik belirtilerin yokluğunda esneme de anormal kabul edilir ve altta yatan bir bozukluğa işaret edebilir.

Aşırı esneme, beynin esneme ile ilgili kısımlarının hasar görmesinden kaynaklanabilir. Çok fazla esneme, aşağıdaki gibi durumların bir işareti olabilir:

• Felç
• Parkinson hastalığı
• Epilepsi
• Migren
• Multipl skleroz
• Beyin tümörü veya şişmesi

Nadir durumlarda, antidepresanlar, opioidler, dopaminerjik ilaçlar ve benzodiazepinler gibi bazı ilaçlar da esnemeye neden olabilir. Uykusuzluk veya obstrüktif uyku apnesi (OSA) gibi uyku bozuklukları olan kişilerin de aşırı esneme yaşama olasılığı daha yüksektir.

Esneme hakkında doktorunuzla ne zaman konuşmalısınız?

Başka birinin esnediğini gördükten sonra ya da kendinizi yorgun, sıkılmış, aç veya stresli hissettiğinizde esnemek yaygındır. Her zamankinden daha fazla esniyorsanız ve neden olduğundan emin değilseniz mutlaka bir doktora danışın. Yetersiz uyumaktan dolayı çok esniyorsanız ya da gün içinde kendinizi uykulu hissediyorsanız da doktora danışmalısınız.

Kaynak: Jay Summer. "Why Do You Yawn?". Şuradan alındı: https://www.sleepfoundation.org/sleep-faqs/why-do-you-yawn. (11.03.2022).