Sosyal psikoloji, yalanı, konuşan kişinin düşüncesini gizlemesinin bir yolu tanımını da içerecek biçimde ele alıyor ve yalan söylemek için 5 motivasyon sıralıyor:

1- Saygınlığını korumak ya da artırmak.

2- Bir kazanım elde etmek üzere ikna etmek.

3- Çatışmadan kaçınmak (diplomasi).

4- Sempati duyduğu veya nezaketini korumak istediği kişiyi üzmemek (iyilikseverlik).

5- Bir yerde bulunduğunu gizlemek veya orada bulunma nedenini haklı çıkarmak, kanıtlamak (örneğin aldatma durumunda).

Bu çerçevedeki yalanların ortalaması, bir örnek grup üzerinde, kadın-erkek fark etmeksizin, günde kişi başına iki olacaktır. Ve bunlar, büyük oranda «altrüist» veya «iyiliksever» yalanlar olarak diğerlerinden ayrılacaktır.

Yalan söylerken nasıl hissediyoruz?

Yalan söyleme durumunda iki tür duygu uyanır:

- Olumsuz (hoş olmayan) duygu:

Yalan söylediğinin anlaşılacağı korkusu.

Kendisine duyulan güveni suistimal etmekten ya da saygısızlık ettiğini düşünmekten kaynaklanan suçluluk.

- Olumlu duygu (yalan söyleme alışkanlığı olanın hissettiği)

Yanıltarak ikna etmeyi doğal bulan kişinin, bunu yaptığı sırada duyduğu zevk. Bu tür bir yalancı, sanki gerçek duygularıymış gibi kurgusal duygular ile iletişim kuracak kadar duygularının efendisi haline gelir.

İki yalan türü ve sağladığı faydalar

Egoist yalanlar

Egoist yalan, söyleyene birkaç fayda sağlar :

- İyi bir itibar uyandırmaya veya itibarını korumaya yarar. Egoist yalanı üreten, sahip olduğu özellikleri abartırken kusurlarını gizler.

- Kişisel bir kazanım, bir işi elde etme, birine aslında ihtiyaç duymadığı bir şeyi satma fırsatı verir.

- (Çocuğu) cezadan korur. Anlaşmazlıktan kaçınan (yetişkinin) ilişkisini korur.

Altrüist yalanlar

Birini incitmemek veya birini memnun etmek için söylenen yalanlardır. Meselâ birine onun hakkında ne düşündüğümüzü söylemekten kaçınırız. Bu, saç kesimi veya giysileri gibi bir konu olabilir. Bazı psikologlar bunu «savunma yalanı» olarak isimlendirir. Çünkü, temelde karşısındaki ile ilişkisini korumak için, diğerinin sevgisinden mahrum kalma korkusuyla söylenen yalandır. Ne düşündüğünü söyleme eğiliminde olanlar, kendinden emin olan ve söz konusu sevgiyi kaybedeceğinden şüphe etmeyenlerdir.

Spéciale Philosophie Dergisi, Aralık 2016

Fransızcadan çeviren: Perihan Özcan Chocardelle