Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) denince pek çok insanın aklına yalnızca aşırı sık el yıkama, kapı kollarını silip durma, eşyaları simetrik dizme gibi davranışlar geliyor. Ancak OKB’nin farklı yüzleri var ve çoğu zaman bu yüzler tanınmıyor.

Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden psikiyatrist Dr. Carolyn Rodriguez’e göre, OKB tanısı almış bireyler zaman zaman "ilişki takıntısı", "cinsel yönelim takıntısı" ya da "duygusal bulaşma OKB’si" gibi deneyimler yaşayabiliyor. Bunlar farklı teşhisler değil, aynı bozukluğun kişiden kişiye değişen ifadeleri. Tıpkı fobisi olan insanların farklı şeylerden korkması gibi.

Bazı bireyler, örneğin sevdiklerine zarar verebileceği korkusuna takılıp kalıyor. Bu düşünceler hiçbir zaman eyleme dönüşmese de kişiyi derinden sarsıyor. Komedyen Maria Bamford, bu durumu “istenmeyen düşünceler sendromu” olarak adlandırıyor ve ailesiyle ilgili korkunç düşünceleri kafasından atamadığını anlatıyor.

Dr. Rodriguez'e göre, bu tür düşünceler yaşayan insanlar genellikle durumlarını saklıyor:

“Ya gerçekten katilsem? Eğer bunu biriyle paylaşsam, beni hapse atarlar diye düşünüyorlar.”

Bu yüzden, OKB’nin yalnızca gözle görülür davranışlarla değil, zihinsel süreçlerle de ortaya çıkabileceğini bilmek çok önemli.

OKB nedir ve kimlerde görülür?

OKB, kişinin zihnini meşgul eden istenmeyen düşünceler (obsesyonlar) ile bunları bastırmak için tekrar tekrar yaptığı davranışlar (kompulsiyonlar) arasında dönen bir ruhsal bozukluktur. Bu döngü günlük yaşamı zorlaştıracak boyutlara ulaşabilir.

Örneğin biri, ocağı açık unuttuğuna dair sürekli bir endişe yaşarsa, gün içinde defalarca ocağı kontrol edebilir. Tanı kriterlerine göre, bu tür düşünce ve davranışlar günde en az bir saatten fazla zaman alıyorsa OKB’den söz edilebilir.

Amerikan Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü’ne göre, hayatının bir döneminde OKB yaşamış Amerikalı yetişkinlerin oranı yaklaşık %2,3. Kadınlarda tanı alma oranı erkeklerden daha yüksek.

İlginizi çekebilir: Takıntılı olduğumu nasıl anlarım?

OKB herkeste aynı mı görünür?

Philadelphia’daki Pennsylvania Üniversitesi’nden psikiyatrist Dr. Jeremy Tyler’a göre, “OKB neredeyse hiçbir zaman iki kişide aynı şekilde görülmez.” Kimi bireylerde tik benzeri istemsiz hareketler eşlik edebilirken, kimi bireylerse hastalıklarının farkında bile olmayabilir. Kimi kişiler takıntıları tetiklendiğinde yoğun panik yaşarken, kimilerinde bu hisler daha sönük kalabilir.

Columbia Üniversitesi’nden Dr. Helen Blair Simpson da, OKB’nin içeriğine göre farklı şekillerde ortaya çıkabileceğini söylüyor:

• Kirlenme ya da hastalık bulaşma korkusu

• Simetri ve düzen ihtiyacı

• Yasak ya da tabu düşünceler

• Başkalarına ya da kendine zarar verme endişesi

• Mükemmeliyetçilik kaynaklı endişeler

• İlişki ya da sorumluluklara dair takıntılar

Bunların hepsi aynı bozukluğun farklı yüzleridir. Zamanla içerikleri değişebilir, birden fazla tema aynı anda yaşanabilir.

OKB nasıl tedavi edilir?

OKB tedavisinde genellikle antidepresanlar, “maruz bırakma ve tepkiyi önleme terapisi” ya da her ikisi birden kullanılır. Bu terapi türünde kişi, korku duyduğu durumlara bilinçli olarak maruz bırakılır; örneğin elini yıkamak isteyen bir kişi, elleri “kirli”yken kalmaya çalışır. Terapist, bu sırada kişinin kompulsif davranışta bulunmamasını destekler ve güvenli bir ortamda kaygı ile baş etmeyi öğretir.

Dr. Tyler, kişinin OKB temasının net bir şekilde bilinmesinin terapiyi çok daha etkili hale getirdiğini vurguluyor: “Kimi zaman yerdeki yiyecekleri yemeye, kimi zaman hastayla birlikte bıçak tutmaya kadar gideriz. Bu kulağa çılgınca gelebilir ama kişi, en çok korktuğu şeyin aslında gerçekleşmeyeceğini deneyimleyerek öğrenir.”