Hangi unutkanlık masum hangisi tehlike işareti?

Habertürk'ten Ceyda Erenoğlu, Nöropsikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Oğuz Tanrıdağ ile masum unutkanlığı ve tehlikeli unutkanlığı konuştu.

Unutmayan insan yok gibi. Hepimiz birçok şeyi unutuyoruz. Nöropsikiyatri Uzmanı Prof. Dr. Oğuz Tanrıdağ, “Unutkanlığın istatistiği yoktur, unutkanlık hastalıklarının istatistiği vardır” sözleriyle, bu konudaki en önemli şeyin hangi unutkanlığın normal, hangisinin hastalıklı olduğunun ayırt edilmesi olduğunu söylüyor. Unutkanlıkla ilgili hastalık, hemen herkesin aklına “Alzheimer”ı getirse de, bir kafa darbesi, beyin tümörü, ensefalit denilen beyin iltihabı, sara hastalığı, beyinde bir damarın tıkanması da unutkanlığa yol açabiliyor. Bunun için ön şartın, nedeni ne olursa olsun beynin bellek ve yeni bilgileri öğrenmeyle ilgili bölge ya da bölgelerinin etkilenmesi olduğu belirtiliyor. Bu bölgelerin etkilenmesi durumunda ortaya unutkanlık çıkıyor.

Kan şekeri çıkarsa

Nörolojik unutkanlık nedenleri dışında metabolizmayı ilgilendiren kimi durumlar da unutkanlığa yol açıyor. Örneğin kan şekeri inip çıkan bir kişi, daha fazla unutuyor. Tansiyonu normalden daha yüksek ya da düşük kişilerde de kafa karışıklıkları ve unutkanlık görülüyor. Aşırı diyet yapanlarda vücudun gerekli elektrolitleri ve metabolitleri alamaması nedeniyle unutkanlık meydana gelebiliyor. Hipotiroidi zihni yavaşlatarak unutkanlığa yol açan bir durumken kansızlık ve depresyonda da unutkanlığa sık rastlanıyor.

Birden unutulmaz

Prof. Dr. Oğuz Tanrıdağ, “Alzheimer gibi hastalıklarda bile insan her şeyi birden unutmuyor” diyor ve bu hissi yaşayanların sonraları çoğu kez panik atak tanısı aldıklarını söylüyor. Bu hastalıklarda “yeni bilgileri öğrenme problemi” ön planda olduğu için, eskiden gerçekleşen olaylar, daha yakın zamanda olmuş gibi hissediliyor. Bir insan eğer üzerinden 30 yıl geçmiş bir emekliliği ya da kaybı sadece 3 ay önce olmuş gibi hissediyorsa Alzheimer başlangıcı ya da depresyondan söz ediliyor. İnsanların çocuklarını ölmüş anne-babalarına benzeterek onları öyle çağırmaları durumunu ise depresyon bile açıklayamıyor. Prof. Dr. Tanrıdağ, zaman içinde yaşanılanlarla ilgili çok ciddi algı ve bellek karışıklığı anlamına gelen bu olayın sorumlusunun Alzheimer olduğunu belirtiyor.

Unutkanlığın masum olmayan belirtileri

• Bir insan, ev içinde makasın yerini değil de ayakkabılığın ya da tuvaletin yerini unutuyorsa bu hiç masum değildir.
• Bir insan 40 yıldır kıldığı namazı şaşırıyorsa bu hiç masum değildir.
• Eğer bir insanın unutkanlığı akşama doğru ya da hava karardıktan sonra daha da kötüleşiyorsa bu hiç masum değildir.
• Bir insan torunlarının değil de çocuklarının adlarını şaşırıyorsa bu hiç masum değildir.
• Bir insan çocuklarının evlerine kalmaya gittiğinde her şeyi karıştırıyorsa bu hiç masum değildir.
• Bir insan düzenli sürdürdüğü banyo yapmayı unutuyorsa bu hiç masum değildir.
• Bir insan eve satıcı alıp yüksek miktarlarda bono-çek imzalıyorsa bu hiç masum değildir.

Unutkanlık testi

• Odaları şaşırıyor musunuz? (Evet-Hayır)
• Yakınlarınızın evlerinde durumunuz daha da ağırlaşıyor mu? (Evet-Hayır)
• Düzenli sürdürdüğünüz banyo ve yemek alışkanlıklarınız değişti mi? (Evet-Hayır)
• Söylediklerinizi unutup tekrarlıyor musunuz? (Evet-Hayır)
• Televizyon seyrederken ekrandaki kişilerle konuşuyor musunuz? (Evet-Hayır)
• Yıllardır aradığınız telefon numaralarını unutuyor musunuz? (Evet-Hayır)
• Kendi kişilik özelliklerinizin dışında son zamanlarda aşırı cimri, kıskanç, bonkör oldunuz mu? (Evet-Hayır)

Değerlendirme:

65 yaşın üzerindeki kişilerde önceden tanı konulan ve tedavi edilen bir psikiyatrik hastalık yoksa, kişi yakın zamanda bir yakınını kaybetmemişse ve genel anestezi altında büyük bir ameliyat geçirmemişse yukarıdaki sorulara ağırlıklı olarak “Evet” yanıtı vermesi, orta-ileri evre Alzheimer hastalığının varlığını düşündürüyor demektir.

Liv Hospital Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Nebil Yıldız unutkanlıkla ilgili merak edilenleri anlattı.

Masum olan unutkanlıklar:

• Kendiliğinden ya da düşünmekle bir süre sonra hatırlıyorsanız,

• Unuttuğunuz durumları olayları daha sonra hatırlayabiliyor, anlatabiliyorsanız,

• Sohbet sırasında bir an için, dikkatinizin dağılması ile ne hakkında konuştuğunuzu, konuşacağınızı unutuyorsanız,

• Dilinizin ucuna geleni bir an için çıkaramıyor, istediğiniz kelimeyi bulmada zorlanmaya rağmen sohbeti sürdürebiliyorsanız,

• Hatırlatıcı ya da liste kullanmak yararlı oluyorsa,

• Ajanda kullanarak hatırlıyorsanız,

• Kompleks bilgiyi tekrar unutuyorsanız,

• Çok işiniz varsa, kafanız çok meşgulse, stres ve yorgunluk yaşıyorsanız,

• Unutunca rahatsızlık hissetmiyorsanız,

• Öz bakımınız iyi, günlük yaşam aktivitelerinde becerikliyseniz,

• Yaşlandıkça hatırlamak için daha uzun zaman gerekiyorsa,

• Ara sıra gözlük, anahtar gibi sık kullandıklarınızı nereye koyduğunuzu unutup sonradan bulabiliyorsanız,

• Ara sıra tanıdıklarınızın ismini unutuyor ya da kardeşinizin ismi yerine oğlunuzun ismini söylüyorsanız,

• Ara sıra odaya neden geldiğinizi unutuyorsanız,

• Tanıdık yerde bir an için hangi yöne gideceğinizde tereddüt yaşıyor ama kaybolmuyorsanız,

• Muhakeme ve karar verme yetisini koruyorsanız tehlike yok demektir.

Tehlikeli olan unutkanlıklar:

• Çok iyi tanınan kişi ve yer isimlerini, iyi bilinen deneyimleri unutuyorsanız,

• Bellek kaybına bağlı yaşanan problemleri tanımlama ve hatırlamada sorun yaşıyorsanız,

• Kelimeleri sürekli unutuyor, yanlış/çarpık kullanıyor, aynı sohbette cümleleri ve hikayeleri tekrar tekrar anlatıyorsanız,

• Hatırlatıcı ya da liste yapmak yarar sağlamıyorsa,

• Aynı şeyi tekrar tekrar unutuyorsanız, konu ile ilgili diğer tüm bilgileri unutuyorsanız,

• Normal günlük rutin, sıra aksıyorsa

• Savunma, inkar etme, kişilik, davranış, duygu durum değişikliği yaşıyorsanız,

• Öz bakım azalmışsa; özensiz kirli, lekeli giyim; öğün unutma ile kilo kaybı ya da unutup tekrar yemeyle kilo alma yaşıyorsanız,

• Zaman olsa da hatırlayamıyorsanız,

• Sık kullanılanları sık sık unutuyorsanız, nereye koyduğunuzu bulamıyorsanız,

• Tanımada zorlanıyor, tanıyamama ya da isimleri hatırlayamama, sohbeti sürdürememe gibi sorunlar yaşıyorsanız,

• Sık sık odaları karıştırıyorsanız,

• Fatura ödeme, uygun giyinme gibi günlük basit işlerde zorlanıyorsanız,

• Evde sokakta ve işte tek başına yapabildiğiniz şeyleri yapmakta zorlanıyorsanız, performansta fark edilir azalma, yardıma ihtiyaç durma varsa

• İyi bilinen yerleri bulmada sorun yaşıyorsanız, kolay kaybolma, oryantasyonda bozulma varsa,

• Yanlış, yetersiz muhakeme, sosyal uygunsuz hareket, yanlış tercihlerde bulunma, problem çözme becerisinde sorun yaşıyorsanız...

Kronik uyku eksikliği, bozukluğu, kaygı, endişe durumu, kullanılan bazı ilaçlar, yetersiz beslenme, sistemik bazı hastalıklar da unutkanlıklara, konsantrasyon güçlüğüne yol açabilir. Altta yatan durumun düzeltilmesi, çoğu zaman bu sorunun giderilmesine yardımcı olur. Hem bu sorunların saptanması, hem de daha ciddi durumların ortaya çıkarılabilmesi için mutlaka profesyonel yardım alın.