İlk yardımın hayati bir öneme sahip olduğu kuşkusuz. Özellikle kalp durması vakalarında Temel Yaşam Desteği uygulaması daha da önem kazanıyor. Çünkü uygulama, profesyonel medikal tedavi ve vücudun normal kalp hareketi sağlanana kadar beyne ve diğer organlara kan ve oksijen taşımasını, dolayısıyla hayati fonksiyonlar olan solunum ve dolaşımın devamlılığını sağlıyor.

Çoğumuzun yabancı olduğu temel yaşam desteğinin aşamaları hakkında Dr. Barış Mutluer bilgiler verdi.

İlk müdahale nasıl yapılmalıdır?

Gözlenebilir herhangi bir tehlike yoksa kişinin yanına gidip omuzlarından yavaşça sarsarak seslenin. Kişi cevap vermiyorsa sert bir zemin üzerinde sırt üstü yatırın. Cevap veriyorsa onu bulduğunu pozisyonda tutun. Sorular sorarak problemi anlamaya çalışın ve gerekiyorsa ambulans çağırın. Yanıt vermediği hallerde, ilkyardım eğitimi almış kişilerin uygulamasının daha doğru olacağı suni solunum ve kalp masajı uygulanmalıdır.

Suni solunum nasıl yapılır?

Yetişkinlerde suni solunuma başlamadan önce baş arkaya itilerek dilin geriye kaçıp hava yolunu tıkaması önlenir. Oysa bebeklerde baş hafif bir şekilde geriye itilerek çiçek koklama pozisyonu yapılarak uygulamaya başlanmalıdır.

Size bir püf nokta: Bebeklerde suni solunum gerektiğinde başın geriye itilmesi hava yolunu kapayabileceğinden başı hafifçe geriye itilmeli.

Yetişkinlere suni tenefüs nasıl yapılır?

Hastanın alnındaki elinizin baş ve işaret parmaklarıyla hastanın burun deliklerini kapayın. Çeneyi yukarı iterken ağzı açın. Büyükçe bir nefes alarak dudaklarınızla hastanın ağzını örtün ve almış olduğunuz nefesi yavaşça hastaya üfleyin. Göğsünün yükseldiğini görmeniz, hastaya nefesi başarıyla verebildiğinizi gösterir. Bu işlemi, hasta kendi başına nefes alıp verene kadar devam ettirin.

Bebeklere ve çocuklara suni tenefüs nasıl yapılır?

Hava vermek için ağız ve burun birlikte kullanılır. Yetişkinlerdeki gibi hava üflenir. Göğsün havayla yükselip alçalması takip edilerek işlemin başarılı olup olmadığı anlaşılır.

Kalp masajı nasıl yapılır?

Kalbin atıp atmadığını nabızdan kontrol edebileceğiniz gibi, kulağınızı hastanın göğsüne dayayarak da anlayabilirsiniz.

Yetişkinlere kalp masajı nasıl yapılır?

Elinizin bilekle birleştiği sert kısmını hastanın göğsünün ortasına yerleştirin. Diğer elinizin sert kısmını, önceki elinizin üstüne koyun. Her iki elinizin de parmaklarını sıkıca kenetleyerek, hastanın göğsüne dik bir açıyla 30 kez bastırın. Bu işlemi yaparken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, basınç uygulayacağınız noktanın kaburgalara doğru kaymaması ve göğüs kemiğinin ucuna ya da karın boşluğuna basınç uygulamamaktır. Ellerinizi yukarı alırken, göğüsten ayırmamanız gerekir. Hasta kendi kendine soluk alıp vermeye ya da kalbi tekrar atmaya başlarsa, yan yatar pozisyona getirilmesi önemlidir. Bu aşamadan sonra hemen bir ambulans çağırın.

Bebeklere kalp masajı nasıl yapılır?

Her iki meme başını birleştiren hayali bir çizgi düşünülür ve bu çizginin bir parmak altına sadece işaret ve orta parmaklar bitiştirilerek, iki parmakla göğüs yüksekliğinin üçte biri oranında bastırılır. Bastırma ve bırakma eşit sürelerde uygulanmalıdır. Çocuklarda da yetişkinlerde olduğu gibi yapılır.

En sık yapılan ilk yardım hataları

Acil Servis Doktoru Çağatay Tuğrul Özseçen, en sık yapılan yanlış müdahale örneklerini ve bu durumlarda neler yapılması gerektiğini açıkladı.

Bayılma durumunda, bayılan kişiye tokat atmak

Kısa süreli bilinç kaybının sebebi kan basıncındaki düşüş, havasızlık, büyük üzüntü duymak veya aşırı duygusal dalgalanma ve açlık olabilir. Nabız ve solunum düzenli ise hasta sırt üstü yatırılıp ayakları yükseltilir ve hareketsiz bir şekilde yatması sağlanır. Sonrasında ise baygın kişi kalabalık ve kapalı bir yerde duruyorsa sakin ve açık bir alana alınmalıdır.

Sara nöbeti geçiren hastaya soğan koklatmak

Nöbet geçiren epilepsi hastaları kasılmalar ile kendilerine zarar verebilirler, bu yüzden önceliğiniz hastanın etrafındaki tehlikeli cisimleri uzaklaştırmak olmalıdır. Dişlerinin arasına mendil ya da bez parçası konularak hastanın dilini ısırması engellenebilir. Baygınlık ve nöbet geçiren kişilere koklattığınız soğan ya da kolonya, hastanın nefes almasına engel olabilir. Genellikle, nöbetler birkaç dakika içinde durur bu yüzden böyle bir durumla karşılaştığınızda beklemeli ve sağlık ekiplerine haber verilmelidir.

Her boğulma durumunda kalp masajı yapma

Boğulmalar yoğun dumana maruz kalma ya da suda fazlasıyla karşılaşılan tehlikeli durumlardır. Boğulan kişi sudan çıkarıldığında ilk olarak nabız, kalp atışları ve solunumu kontrol edilir. Problem olduğunda eğitimli kişilerce solunum ve kalp masajı uygulanır.

Nefes borusu tıkanması durumunda sırta hızlıca vurmak

Yine en çok yapılan yanlışlardan biri de, nefes borusunda kısmi tıkanma olan birinin sırtına vurulmasıdır. Nefes almakta güçlük çeken ve kısmi tıkanma yaşayan birine hiçbir şekilde müdahale edilmemesi ve öksürmeye teşvik edilmesi gerekir. Ve tabii sırta vurmak isteyenleri de engellemeyi unutmamak lazımdır.

Zehirlenen kişiyi parmakla kusturmaya çalışmak

Midedeki zehirli maddenin kusturularak çıkartılmaya çalışılması hastaya daha büyük zararlar verebileceği için sindirim yoluyla zehirlenmelerdeki en temel ilk yardım yöntemi olan; ağzı su ile çalkalanma işlemi yapılmalıdır. Özellikle yakıcı maddelerin alındığı durumlarda hasta asla kusturulmamalıdır ve tıbbi yardım istenmelidir.

Yanıklara ve yaralara diş macunu tütün, şeker vb. sürmek

Öncelikle bunlar tıbbi bir ürün değildir, kullanım amacı dışında kullanılmasını önermek doğru olmayacaktır. İlaveten kuruyan diş macunu, tütün, şeker vb.nin daha sonra özellikle yanmış, yaralı ve hassas bölgeden temizlenmesi hem sağlık personeli hem de hasta için sıkıntılı olacaktır. Bu örneklere daha birçokları eklenebilir.

Unutmayalım ki yapılan her yanlış müdahale sağlığımız için büyük riskler oluşturabilir. Bu yüzden bazen de hastaya dokunmadan sadece yardım aranmasını, naklini, etrafından meraklı insanların uzaklaştırılmasını temin etmek dahi en değerli ilk yardımlardan biridir.

Dr. Behiç Berk Kuğu, ilk yardımda doğru bilinen 10 yanlışı anlattı, önemli uyarılar ve önerilerde bulundu.

İlk yardımda doğru bilinen 10 yanlış

“Nasılsa birisi ambulans çağırmıştır”: Yanlış!

Doğrusu: Özellikle kaza mahallinin kalabalık olması durumunda çoğunlukla olay yerinde birinin ambulansa haber verdiği düşünülüyor ve herkes ‘nasılsa başkası çoktan aramıştır’ düşüncesiyle kazazedeye yardım etmeye odaklanıyor. Oysa ambulans aranmamış olabiliyor! Bu nedenle acil servisin arandığından emin olun, siz arıyorsanız mutlaka olayı sakin bir şekilde kısaca anlatıp, ne zaman ve nerede olduğu, ne kadar kişinin etkilendiği vb bilgileri anlaşılır şekilde bildirin.

Sara krizlerinde soğan koklatılması: Yanlış!

Doğrusu: Epilepsi (Sara) krizlerinde kriz geçiren kişinin ağzının açılmaya çalışılması veya ayılsın diye soğan gibi keskin kokular koklatılması, ellerinin açılmaya çalışılması da en yaygın yanlışlar arasında yer alıyor. Bu tür davranışlardan kaçınmak gerekiyor. Bunlar yerine, kişinin kendisine zarar vermesini en aza indirecek şekilde baş bölgesi güvende tutularak, kasılmalarının geçmesi beklenmeli ve zaman kaybetmeden ambulans çağırılmalı.

Yanık ve güneş yanığında yoğurt, salça, diş macunu sürülmesi: Yanlış!

Doğrusu: Güneş yanığı genellikle birinci derece yanık olgusu olarak karşımıza çıkıyor. Bu gibi durumlarda yanık olgularında yanan bölgeyi serinletmek gerekiyor. Yanan bölgeyi serinletmek için halk arasında yaygın şekilde uygulanan yoğurt, salça, diş macunu gibi maddeler ise enfeksiyona yol açabiliyor. Bu nedenle, bu tür maddeler sürmek yerine, yanan bölgeyi akan musluk suyunun altında en az 15 dakika tutun. İkinci ve üçüncü derece yanık durumlarında yanan bölgede oluşan su kabarcıklarını kesinlikle patlatmayın ve hastaneye başvurun.

Böcek-yılan sokmalarında kanın emilmesi: Yanlış!

Doğrusu: Böcek, yılan sokmalarında sokulan bölgenin kesilerek kanatılması, kanın emilerek tükürülmesi faydalı olmadığı gibi, uygulamayı yapan kişiye de enfeksiyon bulaşmasına yol açabiliyor. Bunun yerine; o bölge su ve sabun ile temizlenmeli, soğuk uygulama yapılmalı, kalp seviyesinin altına alınmalı ve ısırılan bölgeye sıkı bir bandaj uygulanarak hastaneye başvurulmalı.

Baş-çene pozisyonu verilmemesi: Yanlış!

Doğrusu: Dr. Behiç Berk Kuğu “Solunum sıkıntısı, baygınlık hali ve bilinç kaybı oluşan durumlarda hastaların ağız boşluğu kontrol edilmeli, ağız içinde yabancı cisim var ise çıkarılmalı ve kişiye baş-çene pozisyonu verilmelidir. Baş-çene pozisyonu; bir elimizi hastanın alnına bastırırken diğer elimizin iki parmağı ile çeneyi alttan iterek verilen bir pozisyondur. Dilin geriye kaçarak solunum yolunu tıkamasını engellemektedir. Fakat genellikle bilinçsiz ilk yardım uygulamalarında hasta daha rahat olacak düşüncesiyle alttan yastık veya herhangi bir yükselti ile yükseltip solunum yolunun kapanmasına varan durumlara yol açılabiliyor” diyor.

Bayılanı ayıltmak için tokat atılması: Yanlış!

Doğrusu: Bayılma durumlarında kişiye tokat atılması, yüzüne su serpilmesi, hiç pozisyon verilmeden sadece sırt üstü yatırılması en sık yapılan yanlışlar arasında yer alıyor. Oysa bayılan kişiler için bilinç kontrolü yapılmasının ardından, ayaklar en az 30 cm kadar havaya kaldırılmalı ve hasta başı yan olacak şekilde bekletilmeli. Gerektiği durumda ambulans çağrılmalı.

Batan cisimlerin çıkarılmaya çalışılması: Yanlış!

Doğrusu: Özellikle göze veya vücuda saplanan yabancı cisimlerin kontrolsüz şekilde çıkarılması çok riskli bir durum. Bu gibi durumlarda batan yabancı cisimler kesinlikle yerinden oynatılmamalı ve hemen ambulans çağrılmalı. Yabancı cisimlerin hastane ortamında çıkartılması sağlanmalı. Aksi takdirde kalıcı sakatlıklara hatta ölüme yol açılabilir.

Donmada kar veya buz ile ovma: Yanlış!

Doğrusu: Donmalarda veya soğuk yanıklarında donan bölgenin kar veya buz ile ovulması donan bölgedeki dolaşımı olumsuz etkileyeceği için son derece yanlış! Donma durumlarında soğuktan etkilenen kişiyi oda sıcaklığında bir yere alıp, üzerindeki giysiler ıslanmış ise çıkarıp kuru giysiler giydirmek, ılık içecekler vermek gerekiyor. Donan bölgede bül (su toplamaları) oluşumu söz konusu ise oluşumları kesinlikle patlatmayın, kişinin hastaneye naklini sağlayın.

Zehirlenmelerde kusmaya zorlamak: Yanlış!

Doğrusu: Özellikle kimyasal madde zehirlenmelerinde kusturmaya zorlamak kişiyi tekrar kimyasal maddeye maruz bırakacağı için yemek veya soluk borusuna zarar verebiliyor. Bu gibi durumlarda kişinin asla kusturulmaması, kusmaya zorlanmaması gerekiyor. Gıda zehirlenmesi gibi durumlarda; zehirlenmeye neden olan madde veya yiyecek sorgulanmalı, kusturmanın güvenli olduğundan emin olunmalı. Gerekirse ambulans çağırmalı, 114 Zehir Danışma Hattını arayarak bilgi almalısınız.

Trafik kazasında sıkışan kişiyi çıkarmaya çalışmak: Yanlış!

Doğrusu: Dr. Behiç Berk Kuğu “Özellikle trafik kazasında araç içerisinde sıkışanların olması durumunda, çevredeki kişiler tarafından profesyonel ekipler beklenmeden yaralının karga tulumba araç içinden çıkarılmasına çok rastlanır. Oysa bu tür müdahaleler omurilik hasarına yol açarak, kalıcı sakatlıklara bile neden olabilir. Bu nedenle profesyonel ekiplerin (ambulans-itfaiye) beklenmesi gerekmektedir. Araç dışı kaza durumlarında da hasta yaralının minimal hareket etmesi ve mümkün ise hareket ettirilmemesi gerekir. Yine bu gibi durumlarda profesyonel ekipler gelmeden yaralının karga tulumba bir şekilde başka yere taşınması da omurilik hasarına yol açan bir durumdur. Kaza durumlarında ortam güvenliğinin sağlanarak ek kazaların önüne geçilmesi ve 5-7 dakika aralıklar ile bilinç ve nefes kontrolü yapmak yeterli olacaktır” diyor.