Her gün duyduğumuz şiddet “ötekileştirme” olayları ve söylemleriyle ilgili endişeli olmayan aklı başında insan pek kalmadı. Çocuklarını doğru düzgün insanlar olarak yetiştirmek isteyen anne babaların onlar için hayal ettikleri dünya böyle bir dünya değil. Her gün duyduğumuz haberleri öfke ve hüzünle karşılasak da buna karşı bireysel olarak neler yapabileceğimizi düşünmemiz gerekiyor.

Uzman Psikolog Hilal Çercel daha iyi bir dünyayı hayal edenlerin barışçıl bir dünya için elzem olan empati becerisinin çocuklarda gelişebilmesi için neler yapmamız gerektiğini anlatıyor…

Mutlu Çocuk = Mutlu Yetişkin

Okul öncesi dönem “empati” olarak adlandırdığımız ve diğerinin duygu ve düşünceleri ile özdeşim kurma ya da hayali olarak kendi yaşıyormuşçasına deneyimleme becerisinin gelişimi için önemli bir dönem. Bu yaş grubunda çocukların empati becerilerinin desteklenmesi, mutluluğu bireyselleştirmeyen ve diğerinin yaşam hakkına, mutluluğuna, iyiliğine en az kendininki kadar değer veren yetişkinler olmalarına katkı sağlayacaktır.

Fiziksel ceza empatiyi engelliyor

Genel olarak bakıldığında çocuğun davranışları sonucunda diğerlerinin nasıl hissedeceğinin anlatılmasının empati gelişimini desteklediği; fiziksel ceza, tehdit, azarlama gibi davranışların ise empati gelişimini engellediği görülmektedir. Çocukta güven duygusu, kendisine bakım veren yetişkinle sağladığı sıcak, sevgi dolu ilişki sayesinde oluşur. Bu güven duygusunun çocukları sadece kendini değil diğerlerini de düşünme konusunda özgürleştirdiği görülmektedir. Temel bakım veren yetişkinlerle olumsuz ilişki deneyimi ise antisosyal davranışlar için risk oluşturur.

Empati gelişimini desteklemek için yapılabilecekler:

Diğerlerini düşünme davranışlarını modellemek: Çevrenizdeki kişilerle ilgili duygularınız ve onların üzüntülerini, sevinçlerini nasıl paylaştığınız hakkında çocuklarınızla konuşun. Onlara yakınlarınızın mutlu anları için heyecanlandığınızı ya da mutsuzlukları için üzüldüğünüzü anlatın.

Duyguları adlandırmak: Çocukların duygularını adlandırmalarına yardımcı olun. Okul öncesi dönemde pek çok çocuk mutlu ya da üzgün olmak kelimelerini kullanır ancak sıklıkla ne hissettiklerini tam olarak anlatmak konusunda yetersiz kalır. Onları hikâyeler ya da günlük olaylar yoluyla “yalnız, bıkmış, öfkeli/kızgın, neşeli, şaşkın, gururlu, umutlu, endişeli vb.” gibi duygulara yönelik kelimelerle de tanıştırın.

Duyguları yorumlamak: Dergilerden çeşitli yüz ifadelerine yönelik resimler kesip “Sence kız neden şaşırmış olabilir?” ya da “Onu bu kadar çaresiz hissettirecek ne olmuş olabilir?” gibi sorularla duyguların olası nedenleri hakkında konuşun.

Yardım etme davranışları ile ilişkili rol canlandırma yapmak: Bazı yardım etme davranışları ile ilgili hikâyeler okuyun ya da canlandırın.

Destekleyici olmak: Çocuklarınızla sıcak ve destekleyici bir ilişki kurun ve gelişimlerine uygun gerçekçi, tutarlı bilgi ve deneyim aktarımında bulunun. Ailenizdeki değerlerin sözlü ve sözsüz mesajlarla çocuğunuza aktarılacağını unutmayın.

Çatışma çözümünü öğretmek: Bir çocuk başka bir çocuğa uygunsuz bir davranışta bulunduğunda iki tarafın da duygularının aynalanması ve davranışın uygunsuzluğunun açık şekilde ifade edilmesi gerekir. Uygunsuz davranışı yapan çocuk o sırada diğer çocuğa yönelik yapılan empatik davranışı görmeli ve duymalıdır. Bu nedenle yetişkinin empatik davranışı modellemesi gerekir. Daha sonra uygunsuz davranışı gösteren çocuğun davranışı ile mağdur olan çocuğun duygusu arasındaki ilişki söylenmelidir. Çocuklara davranışlarının sonuçları konusunda farkındalık kazandırmak, diğerlerinin duyguları konusunda farkındalık kazanmalarına da yardımcı olur. Çocuk böylece kuralların nedenlerini anlamaya ve bu sayede dünyayı daha pozitif, tutarlı ve anlamlı bir yer olarak görmeye başlar.

Yazı: Damla Çeliktaban