Psikologlara göre dilimize dolanan şarkıların en ilginç yanı, beynimizin kontrolümüz dışında olan bir bölgesi olduğunu gösteriyor olması. Bu şarkılar izin almaya ihtiyaç duymadan geliyorlar ve gitmeyi reddediyorlar, tamamen kontrolümüz dışındalar!

Londra’daki Goldmiths Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmada dile dolanan 5000’in üzerinde şarkı tespit edilmiş. Çoğunlukla basit ve tekrarlayan şarkılar dilimize dolanma eğilimi gösteriyor ama bu şarkı herkeste farklılık gösteriyor.

Müziğin içinde kaybolmak

Nörolog Oliver Sacks Musicophilia adlı kitabında dilimize dolanan şarkılar için "beynimizin müziğe karşı aşırı hassasiyeti" diye yazıyor. Müzik, tekrar içerir ve bu yüzden onlardan kurtulmak bu kadar zordur. Bazıları dile dolanan şarkıyı başından sonuna kadar söylemenin ondan kurtulmaya yardımcı olduğunu söyler, bazılarıysa bunun işe yaramadığı kanısına varmıştır.

Gün içerisinde sık sık karşılaştığımız şeyler arasında olan müzik, her defasında aynı şekilde karşımıza çıkmasıyla da farklılık gösterir. Örneğin, her gün gördüğünüz çitler aslında hep aynı çitlerdir ama onlara her baktığınızda farklı ışık ve açıdan ötürü tıpatıp aynı halde görmezsiniz. Ama bir şarkı dinlediğinizde bu her seferinde aynı şarkıdır. Tekrarlar, hatırlamayı büyük oranda etkiler ve belki de bu yüzden şarkıyı her dinlediğimizde hafızamıza derin çentikler atar ve bu sayede dilimize dolanması daha da kolaylaşır.

Dilimize dolanan bu şarkılarda değişik bir durum daha var... Tekrarlardan oluşması o şarkıyı hatırlamamızı kolaylaştırıyor ama melodisinde ufak değişiklikler olması onu hatırlamamız için ciddi ipuçları veriyor. Böylelikle hafızamıza yerleşmesi çok daha kolaylaşıyor. Eğer melodide bu özgün değişiklikler olmasaydı o zaman tekrar eden benzer seslerden ibaret olurdu ve aklımızda kalması daha zor olurdu.

Ritmin kölesi olmak

Bir şarkının tekrar tekrar dilinize dolanması için onu illaki dinlemenize gerek yok, adını duymak bile yeterli olabiliyor. Bu da bu şarkıların uzun süreli hafızayla bağlantılı olduğunu gösteriyor. İnsan hafızasıyla ilgili araştırmalarda, kısa süreli hafızada "köle sistemleri" adı verilen bir durum tespit edilmiştir. Bu sistemler belleğimizde bulunur, görüntü ve sesleri yakalar ve odaklandığımız bir şeyin kısa bir süre boyunca hafızamızda canlı kalmasını sağlar.

Bu köle sistemlerinden biri "zihnin gözü"dür ve görsel bilgileri toplar. Diğeri ise "iç kulak"tır ve telefon numaraları gibi şeyleri hatırlamamızı sağlar. İşte dile dolanan şarkılar bu kısmı etkiler; iç kulak. Gün içerisinde planlarımızı, düşüncelerimizi ya da hatırlamamız gereken şeylerin listesini tekrarlamak yerine iç kulak bir şarkının melodisine ya da sözlerine takılır. Sonuç olarak normalde aklımızı meşgul etmeyen bir yanımız, isteklerimize cevap vermek yerine bir şarkıyı sürekli tekrar eder.

Modern psikoloji, zihnimizin bir bütün halinde olmadığı kanısına varmıştır. Zihnimizde olan tek şey kendi özümüzle ilgili algımız değildir. Aslında zihnimiz, tümüyle bilmediğimiz bir dünyadır ve tümüyle kendi kontrolümüzde de değildir.

Dile dolanan şarkılara çözüm ne?

Neyse ki psikoloji bize, asi bir zihinle nasıl başa çıkılacağı konusunda bazı hayati ipuçları sağlayabiliyor. Ünlü "beyaz ayıyı düşünme" problemi beyaz ayılar hakkında düşünmemeye çalışmaktır. Denediğinizde tam bir çelişki olduğunu göreceksiniz; bir şeyi düşünmemeye çalışarak, sürekli onu düşünüp düşünmediğinizi kontrol etmelisiniz – tam olarak düşünmemeye çalıştığınız şeyi yeniden zihninize çağırmak…

Beyaz ayı probleminin çözümü, beyaz ayıyı ve onun hakkında düşünmemeyi görmezden gelip başka bir uğraş bulmaktır. Dile dolanan şarkılar için de çözüm bu olabilir. Kontrolümüz alanında olmayan iç kulağa sürekli olarak "sus artık" demek yerine bambaşka bir uğraş bulmak yardımcı olabilir. Yapılacak en iyi şey onu başka bir işle görevlendirmektir.

Bir başka işe yarayabileceği düşünülen şey de; dilinize takılan şarkıya benzer bir başka şarkı söylemek. Böylece şarkıyı canlı tutan detayları başka bir şarkıya yönlendirebilir ve dilinize dolanan şarkıdan kurtulabilirsiniz.

Referanslar:

Tom Stafford, "Earworms: Why catchy tunes get trapped in our heads" (11 Nisan 2012) Şuradan alındı: https://www.bbc.com/future/article/20120411-why-do-songs-stick-in-our-heads