Günümüzde birçok kişi, gününün önemli bir kısmını sosyal medya platformlarında geçiriyor. Hızlı tüketilen içerikler, sürekli bildirimler ve algoritmaların sunduğu sonsuz kaydırma (scrolling) deneyimi, kullanıcıların dikkat süresini azaltıyor ve bilişsel işlevlerini yeniden şekillendiriyor. Harvard Tıp Okulu’nda yapılan bir çalışma, sosyal medya kullanımının dikkat dağınıklığına neden olabileceğini ve sürekli bölünen dikkatin hafıza kaybına yol açabileceğini öne sürüyor. Ayrıca yine ABD’de yapılan başka bir araştırma, sosyal medyanın ergenlerde beyin gelişimi üzerinde kalıcı etkiler yaratabileceğini gösterdi. Özellikle sosyal medya hesaplarını sık sık kontrol eden gençlerde, ödül beklentisiyle ilişkili beyin bölgelerinin zamanla daha hassas hale geldiği gözlemlendi.

Sosyal medya beynimizi nasıl etkiliyor?

Sosyal medya kullanımının bilişsel fonksiyonlarımız üzerindeki etkilerini anlamak için yapılan araştırmalar, dikkat süreçleri, hafıza, karar verme mekanizmaları ve öğrenme üzerinde çeşitli değişimler yaşandığını ortaya koyuyor. İşte bazı önemli bulgular:

1- Dikkat süresini kısaltıyor ve bilişsel yükü artırıyor

Sosyal medya, beynimizi sürekli olarak hızlı ve kısa içerik tüketmeye teşvik ediyor. Popüler Science’ta yayımlanan bir makaleye göre, kullanıcılar sosyal medyada ortalama 8-12 saniye içinde bir içeriği tüketip diğerine geçiyor. Bu sürekli değişim, derin odaklanmayı ve uzun süreli dikkat gerektiren görevleri zorlaştırıyor. Buna ek olarak, multitasking (eşzamanlı çoklu medya kullanımı) yapan kişilerde dikkat eksikliği belirtilerinin daha fazla görüldüğü belirtiliyor. Örneğin, Instagram’da bir video izlerken bir yandan mesajlaşmak veya farklı sosyal medya platformlarını aynı anda kullanmak, beynin bilişsel yükünü artırarak bilgi işleme kapasitesini azaltabiliyor.

2- Duygusal dalgalanmaları artırıyor ve stres seviyesini yükseltiyor

Sosyal medya, beyin üzerinde yalnızca dikkat ve bilişsel işlevler açısından değil, duygusal süreçler bakımından da derin etkilere sahip. Yapılan araştırmalara göre, sosyal medyada geçirilen uzun saatler, FOMO (Fear of Missing Out - gelişmeleri kaçırma korkusu) seviyesini artırarak kullanıcıları daha endişeli ve stresli hale getirebiliyor. Özellikle genç yaş gruplarında, sosyal medyanın sosyal karşılaştırma ve öz-değer algısı üzerindeki etkileri dikkat çekici. Lüksemburg ve Cenevre’de sürdürülen bir çalışma, sosyal medya platformlarında sürekli olarak diğer insanların “ideal hayatlarını” görmek, kullanıcıların kendi hayatlarını daha olumsuz algılamalarına neden olabiliyor.

3- Ödül mekanizmasını değiştiriyor ve bağımlılık yapıcı hale geliyor

Sosyal medya platformlarının sunduğu beğeni (like), paylaşım ve yorumlar, beynin ödül sistemini tetikleyerek dopamin salgılanmasını sağlıyor. Bu durum, kullanıcıların sosyal medyayı daha sık kontrol etmesine ve zaman içinde bağımlılık geliştirmesine neden olabiliyor. 2023’te yayınlanan bir araştırmada, sosyal medyayı sık kullanan kişilerin beyinlerinde, kumar bağımlılığına benzer nöral aktivasyonlar gözlemlendiği tespit edilmişti. Bu da sosyal medyanın, yalnızca bir iletişim aracı olmanın ötesinde, beyinde belirli nöral döngüleri değiştirerek bağımlılık yaratma potansiyeline sahip olduğunu gösteriyor.

Sosyal medyanın olumsuz etkilerini nasıl azaltabiliriz?

Sürekli olarak sosyal medyaya maruz kalmanın beyin üzerindeki zararlı etkilerini dengelemek de mümkün. Araştırmalara göre dijital platformları ne şekilde kullandığınızla ilgili bilinçli bir yaklaşım geliştirmek, sağlık için önemli.

Dijital detoks yapın: Haftanın belirli günleri veya saatlerinde sosyal medyadan uzaklaşmak, beynin dinlenmesine ve bilişsel fonksiyonların yeniden organize olmasına yardımcı olabilir.

Sosyal medya kullanım sürenizi sınırlayın: Günlük kullanımınızı belirli saatlerle sınırlandırarak dikkatinizin dağılmasını engelleyebilirsiniz.

Bilinçli kullanım alışkanlıkları edinin: Algoritmaların sizi sonsuz kaydırma döngüsüne hapsetmesine izin vermemek için bilinçli içerik tüketmeye özen gösterin.

Gerçek dünyadaki etkileşimlere odaklanın: Yüz yüze iletişim ve fiziksel aktiviteler, beynin

sosyal bağlantı ihtiyacını doğal yollarla karşılamasını sağlayarak sosyal medya bağımlılığını azaltabilir.

Dikkat antrenmanları yapın: Meditasyon, mindfulness teknikleri ve dikkat artırıcı egzersizler, sosyal medyanın neden olduğu dikkat dağınıklığını azaltmada etkili olabilir.

Sosyal medya bilişsel süreçlerimizi nasıl şekillendiriyor?

Sosyal medya kullanımının dikkat süresi, bilişsel yük, duygusal durum ve ödül mekanizması üzerinde kalıcı etkiler yaratabileceği bilimsel araştırmalarla kanıtlanmış durumda. Sosyal medya platformlarının hızlı içerik tüketimi ve sürekli uyarıcı sunma eğilimi, odaklanma kapasitemizi ve zihinsel verimliliğimizi doğrudan etkileyebiliyor. Uzmanlar, sosyal medyayı kontrollü ve bilinçli kullanmanın olumsuz etkilerini en aza indirmek için önemli olduğu görüşünde. Dijital dünyada var olmaya devam ederken, beynimizi nasıl koruyabileceğimizi öğrenmek ve sağlıklı bilişsel alışkanlıklar geliştirmek gelecekte zihinsel sağlığımız için kritik bir rol oynayabilir.

Referanslar

Christian Montag, Sebastian Markett. "Social media use and everyday cognitive failure: investigating the fear of missing out and social networks use disorder relationship". Şuradan alındı: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10668512/ (24.11.2023).