Taç utangaçlığı ne demek?

Taç utangaçlığı (crown shyness), ağaçların yapraklarının diğer ağaçların yapraklarından uzak durmasını ifade eden bir olgudur. Bu durum, birbirine neredeyse değecekmiş gibi duran, birbiriyle iç içe geçmiş güzel taç örtüleri oluşturur. Peki ağaçlar neden böyle davranır?

Sosyal mesafe, dünya çapında milyonlarca insanın artık aşina olduğu bir davranış. Bu yöntem, COVID-19 virüsünün yayılmasını yavaşlatmak için kullanıldı. Ancak bazı ağaçlar da birbirlerine mesafe koyuyor ve bunu biz başlamadan çok önce de yapıyorlardı.

Bir ormanda bir veya birden fazla ağaç devrildiğinde boşluklar oluşur. Ancak komşu ağaçlar genellikle bu boşluklara hızla büyür. Bazı ormanlarda, başınızı kaldırıp yukarı baktığınızda, ağaçların en dış dalları arasında belirgin, kanal benzeri boşluklar görebilirsiniz. Bu çarpıcı sınır, "taç utangaçlığı" (crown shyness) olarak bilinir. Bilim insanları, bu durumu 1920'lerden beri tartışıyor ve bunun neden meydana geldiğine dair birden fazla olası sebep öneriyor.

Taç utangaçlığı: Ağaçların yapbozu

Taç utangaçlığı, tüm ağaçlar arasında görülmez. Bu durum, siyah mangrov (Avicennia germinans), lodgepole çamı (Pinus contorta), Japon melezi (Larix kaempferi), bazı okaliptüs türleri ve diğer birkaç türde belgelenmiştir. Genellikle aynı türden ağaçlar arasında görülse de, farklı türler arasında da ortaya çıkabilir. Örneğin; dikenli çitlembik (Celtis spinosa) ve amberoi (Pterocymbium beccarii) ağaçları arasında görülebilir.

Bazı bilim insanları, bu boşlukların rüzgarın etkisiyle benzer yükseklikteki ağaçların birbirine sürtünmesi sonucu oluştuğunu öne sürüyor. Komşu ağaçların dalları, yaprakları ve tomurcukları birbirine sürtünerek hasara ve kırılmalara neden olur. 1955 yılında, şiddetli rüzgarların ağaçlar arasında teması tetiklediği Avustralya'nın kuzeydoğusundaki okaliptüsler üzerinde yapılan bir çalışma, bilim insanlarını sürtünmenin ağaçların hassas büyüme uçlarının ölmesine ve boşlukların oluşmasına yol açtığına ikna etti.

Daha sonra, 1984 yılında, siyah mangrovların hakim olduğu Kosta Rika'daki bir bölgede yapılan araştırmada, bilim insanları rastgele seçilen 22 benzer yükseklikteki ağaç çiftini inceledi. Bu ağaçların hem sakin koşullarda hem de rüzgar esnasındaki maksimum yatay hareketlerini ölçtüler. Sakin koşullarda dalların "gevşek bir yapbozun parçaları gibi" birbirine kenetlendiğini, rüzgar estiğinde ise dalların birbirine dokunduğunu ve iç içe geçtiğini buldular. Taç utangaçlığı boşluklarının kenarlarındaki dalların genellikle kırık dallara ve daha az yaprağa sahip olduğu tespit edildi. Bu da, ağaçlar arasındaki etkileşimin hasarın ana nedeni olduğunu gösteriyordu.

Taç utangaçlığı durumu, yalnızca komşu ağaçlar arasında değil, aynı ağacın bağımsız olarak sallanan dalları arasında da görülebilir.

Rüzgar, taç utangaçlığının tek nedeni mi?

Eğer sürtünme taç utangaçlığının ana nedeni olsaydı, bunun rüzgarlı bölgelerdeki ağaçlarda, korunaklı yerlerdeki ağaçlara kıyasla daha belirgin olmasını beklerdik. Ancak Kosta Rika'daki Monteverde Bulut Ormanı Koruma Alanı'nda yapılan bir çalışmada bu durumun geçerli olmadığı görüldü.

Bu bulut ormanı, sık sık yüksek rüzgarlara maruz kalır; kışın bazı yerlerde rüzgar hızı saatte 100 kilometreyi aşar. Ancak rüzgarlı bölgelerdeki ağaçlarla daha korunaklı yerlerdeki ağaçlar arasında taç utangaçlığı açısından çok az fark bulundu. Bilim insanları, rüzgarlı bölgelerdeki ağaçların, güçlü rüzgarlara karşı dirençli olmalarını sağlayan adaptasyonlara sahip olduğunu gözlemledi. Örneğin; daha kalın gövdeler ve daha kısa, daha sağlam dallar gibi. Bu adaptasyonlar, dalların komşu ağaçlara çarpmasını en aza indirir. Buna rağmen, ağaçların kenarlarında ölü dalların bulunması, rüzgarın bir miktar sürtünmeye neden olduğunu gösteriyordu.

Sürtünme, bazı durumlarda taç utangaçlığının olası bir nedeni olsa da, tek neden olmayabilir. Malay kâfur ağacı (Dryobalanops aromatica) üzerinde yapılan bir çalışmada, doğrudan sürtünmeye dair bir kanıt bulunamadı. Bu ağaçları inceleyen bilim insanları, bu türde taç utangaçlığının, ağaçların büyüme uçlarının ışığı algılayabilmesi ve komşu ağaçların yapraklarına yaklaştıklarında büyümeyi durdurmalarından kaynaklanabileceğini öne sürdü.

Araştırmalar, bitkilerin "uzak kırmızı ışık" adı verilen bir ışık frekansını algılayabildiğini ve bu sayede komşularına ne kadar yakın olduklarını anlayabildiklerini gösteriyor. Ayrıca, mavi ışığı kullanarak gölgede büyümekten kaçınabilirler.

Taç utangaçlığının faydaları

Hayvanlar gibi bitkiler de hayatta kalmak için kaynaklar (besin, su, alan ve ışık gibi) için rekabet eder. Yoğun bir gölgelik yapısına sahip ormanlık alanlarda, bitkiler arasında ışık için yoğun bir rekabet vardır. Taç utangaçlığı sonucu oluşan boşluklar, ağaçların ışığa maruz kalmasını artırarak fotosentez sürecini optimize etmelerine yardımcı olabilir.

Bilim insanları taç utangaçlığının olası nedenlerini tartışmaya devam ederken, bu durumun ek olarak bazı olumlu yan etkileri olabileceği de öne sürülüyor. Taç utangaçlığı, orman zeminine ışığın ulaşmasını sağlayabilir. Bu, diğer bitki ve hayvanlar için faydalı olabilir ve bu canlılar da ağaçlara fayda sağlayabilir. Ayrıca, dalların komşu ağaçlara fiziksel olarak dokunmaması, zararlı yaprak yiyen böceklerin yayılmasını ve potansiyel olarak ağaçlar arasında zararlı hastalıkların bulaşmasını sınırlayabilir.

Kaynak: Emily Osterloff. "Crown shyness: are trees social distancing too?". Şuradan alındı: https://www.nhm.ac.uk/discover/crown-shyness-are-trees-social-distancing.html.