İngiliz Psikolog Tony Buzan’ın 1970’lerde ortaya koyduğu Zihin Haritalama yöntemi, gelişmiş ülkelerde eğitim ve iş dünyasında yoğun olarak kullanılıyor. Geliştirilen yazılımlar, kullanımı kolaylaştırırken Zihin Haritaları’nı öğrenmede ve proje geliştirmede daha etkili hale getirdi. Son on yılda Türkiye’de de metoda ilgi arttı, ancak dil engelinden ötürü yeteri kadar yaygınlaşamadı. Bu engeli ortadan kaldıran, on ay önce faaliyete geçen bir yazılım oldu. İlk Türkçe Zihin Haritalama yazılımı Foramind özellikle öğrenci ve öğretmenlerin, okulların metodu kullanmada tercihi haline geldi. Öğrenci ve öğretmenlere, kişiselleştirip zenginleştirebilecekleri bir tür kütüphane sunan Foramind’ın kurucusu Akın Kağan Akçalı, ilk Türkçe Zihin Haritalama yazılımını hthayat.com’a anlattı.

Zihin Haritaları ile sizi buluşturan neydi?

2014’te Zihin Haritaları ile tanışmama vesile olan, büyük oğlum Doruk. O zaman 6 yaşındaydı. Çok fazla soru soruyordu. Ona makul, mantıklı cevaplar vermeye çalışırken, açıkçası bilgilerimin çok da yeterli olmadığını hissettim bir ebeveyn olarak. «Hayat boyu birçok soru soracak. Ona öğrenmeyi öğrenmekle ilgili bir teknik öğreteyim, bir taraftan da o tekniği kendi üstümde uygulayarak hızlı ve kalıcı öğrenmenin yollarını araştırayım» derken, Zihin Haritaları ile ilgili bir teknik olduğunu, tüm dünyada yaklaşık 250 milyon kullanıcısı olduğunu ve maalesef Türkiye’de çok bilinmediğini öğrendim. Bu konuyla ilgili araştırmalara başladım. Yaşadığım en büyük problemlerden biri, okuduğum kitapları uzun süre aklımda tutamamamdı. Bu yüzden okumaktan biraz soğuyordum. Okuduğum her şeyin, Youtube’da bu konu üzerine dinlediğim eğitimlerin ve başka konuların zihin haritalarını yapmaya başladım.

Kitaplar ne üzerineydi?

Tarih, teknoloji ve uzmanlığım olan bilişim. O dönemde profesyonel iş hayatıma devam ediyordum. Zihin Haritaları, merak ve hobi olarak başladı. Sonra bir özel okul, bilişim günlerine beni konuşmacı olarak davet etti. Ben de onlara bilişim yerine bu tekniği anlattım. En çok beğenilen seminer olmuş.

Hangi okuldu bu?

TED Ankara Koleji. Öyle olunca, bir sonraki yıl da konuşmacı olarak davet ettiler. Ben orada öğretmen ve öğrencilerimize bu tekniği anlatmıştım. Sonra ODTÜ Sürekli Eğitim Merkezi, bize bir sınıf açtı. Bize derken, bana ve oğluma. Cumartesi günleri, orada, 2014 itibarı ile her cumartesi eğitim vermeye başladık. 2016’ya kadar böyle devam etti. Uluslararası alanda bu eğitimin içeriği nasıl diye merak ediyordum. «Biz tamamen doğru şeyler mi anlatıyoruz? Acaba eksik bir tarafımız var mı?» Bu merakla, bu işin mucidi Tony Buzan’dan eğitim almak üzere İngiltere’ye gittim, 2016 Aralık ayında. Ve kendisinden yetkili eğitmenlik eğitimlerini alarak uluslararası eğitim verebilecek sertifikalara sahip oldum. Bugüne kadar hep eğitimlerini gönülülük esas olarak verdim. Ticari beklentim olmadı.

Doğal Kaynaklar’ı özetleyen Zihin Haritası

«Milli Eğitim Bakanlığı’na Yapay Zekâ Eğitimi Projesi hazırladık»

Tony Buzan’dan aldığınız eğitim ne kadar sürdü?

4 gün. Dünya standartları böyle. Toplamda 20 ülkeden katılım vardı.

Türkiye’den bir tek siz mi vardınız?

Evet.

Tonu Buzan’dan eğitim alan tek yetkili eğitimci siz misiniz bugün Türkiye’de?

Evet. Tony Buzan’ın 5 tane bölge başkanlığı var dünyada. Türkiye, Çin’in başkanlığındaki coğrafyada yer alıyor. Tony Buzan’ın sayfasında görebilirsiniz. (Siteden ilgili sayfayı açıp gösteriyor.) Çinliler ve Japonlar bu işte aldı yürüdü tabii. Yüzlerce eğitmenleri var. Türkiye bayrağına tıkladığınızda yetkili eğitimci olarak bir tek ben gözüküyorum. ID numarası var bakın.

Eğitimi aldınız. Türkiye’ye döndükten sonra nasıl devam ettiniz ?

O sırada Havelsan’da bilişim projelerinden sorumlu grup müdürlüğü yapıyordum. Bu konulara olan ilgim ve bilgimden dolayı Havelsan, Havelsan Akademi’de bir sınıf açtı. Oradaki yöneticilere, mühendislere, birçok birimden çalışana eğitim vermeye başladım. O sırada Milli Eğitim Bakanlığı’na (MEB) bir proje yapıyorduk. Yapay Zekâ Eğitimi Projesi. BİLSEM[1] öğretmenlerini de biz Havelsan’da yetiştirelim kararı alındı. Tam o sırada pandemi patlak verince beş bölümlük bir eğitim serisi hazırladık. Videoları MEB’e hediye ettik. Bildiğim kadarıyla 10 bine yakın öğretmenimiz almış o eğitimi. EBA TV’de yayınlandı.

MEB şu anda bu eğitimleri kullanıyor mu?

Tabii. EBA TV’de yayınlanıyor. Şifreli olduğu için biz giremiyoruz. Ama öğretmenlerden bana geri dönüşler geldi. Elinize sağlık, çok güzel eğitim diye. Ondan haberim oldu.

2014’te Londra’da gerçekleşen Zihin Haritalama Eğitim eğitim programı. (Soldan sağa) Zihin Haritası kavramının kurucusu İngiliz Psikolog Tony Buzan, Foramind’ın kurucusu Akın Kağan Akçalı ve OpenGenius’un CEO’su Chris Griffiths.

«Seminerden sonra hukuk öğrencisinin yaptığı Zihin Haritaları’nı 12 bin kişi indirdi»

Zihin Haritaları Derneği’nde neler yapıyorsunuz?

Derneği 2019’da kurduk. Ben kurucu başkanıyım. Başkan yardımıcımız da MEB müsteşar yardımcısı Prof. Dr. Hilmi Çolakoğlu. Sağ olsun, onun da sayesinde var oldu biraz bu iş. Zihin Haritası Derneği’ni kurma ve toplum yararına sosyal sorumluluk projeleri gerçekleştirme kararı aldık. Birçok okula ücretsiz, farkındalık oluturmak için Zihin Haritası Derneği Başkanı olarak da seminerler, eğitimler veriyorum.

Pandemi döneminde internet üzerinden mi verdiniz eğitimleri?

Bu dönemde birçok okula uzaktan bağlandık. Tanıtmak üzere seminerler verdik. Seminerler 1 saat sürüyor, daha ziyade bu konuyu bilgilendirici nitelikte. Eğitim 3-4 saat sürüyor ve katılımcılar uygulamalara katılıyor. Uzaktan da olsa 15 kişilik bir sınıf oluyor. Herkesle yaptığı Zihin Haritası üzerine konuşuyoruz.

Katılımcılar sadece eğitimciler mi, yoksa öğrenciler de var mı aralarında?

Herkes katılabiliyor.

Her yaş grubundan insan katılıyor mu?

Evet. Meselâ Çankaya Üniversitesi’nde yaptık. 300 kişi katıldı. Bahçeşehir Koleji’nde yaptık, 600 öğretmen katıldı. Çankaya Üniversitesi’nde öğretmen, öğrenci, akademisyen herkes katıldı. Bunun dışında küçük yaş gruplarının katıldığı seminerler de oldu. Sadece öğretmenlerin katıldıkları da.

Katılımcılar, Zihin Haritası metodu ile yeni tanışıyorlar. Eğitim sırasında nasıl tepkiler veriyorlar, eğitimden sonra nasıl geri dönüşler alıyorsunuz?

Bu işe hobi diye başlayıp sonra işim olarak devam etmemin en büyük sebebi, eğitimlerin sonunda insanların hayatlarının değiştiğine şahit oldum. Bunun da somut bir örneği var. Delilli bir örnek göstereyim. (İnternet üzerinde açıp gösteriyor.) Tesadüfen haberim oldu. 2015’te benim ODTÜ’deki seminerime katılan bir hukuk öğrencisi, Burak Seyman, o sırada Hacettepe Üniversitesi Hukuk Bölümü birinci sınıftaymış. Seminerden sonra sonra şöyle yazmış : «40 dakikalık bir seminere katıldım. Sadece not alma tekniğim değil, düşünme tarzım değişti» demiş. Bütün hukuk fakültesi kitaplarını map’lemiş (haritalamış). Hukuk’a giriş, Anayasa Hukuku... Ve bu öğrencinin yaptığı Zihin Haritaları’nı 12 bin kişi indirmiş. Bu öğrenci, 4 yıllık fakülteyi 3 yılda bitirmiş. Biz böyle bir etki yaratabiliyorsak, bir öğrenme ve düşünme tekniği bir kişinin hayatına bu kadar olumlu etki ediyorsa, buna devam edelim.

Katılımcılar istekli mi geliyor? Gözlemleriniz nasıl?

Eğitim ve seminerlerimizde şunu söylüyorum: «Size yeni bir bakış açısı kazandırma tekniği, yeni bir düşünme, yeni bir öğrenme aracı öğretiyorum.» Herkes o yüzden çok büyük merakla katılıyor. Herkes çok istekli geliyor. Gerçek örneklerle, hem kendimden hem etrafımdan, hem dünyadan örnekler anlatıyorum. Otomatikman eğitimin sonunda çok yüksek bir memnuniyet ortaya çıkıyor.

Matematik başlığı altında yer alan Zihin Haritaları’ndan Kesirler

«Yazılımı kullanmak için İngilizce bilmek şart değil»

Eğitimden sonra mesela size neler söylüyorlar?

İlk kez bu tekniğin eğitimini alanlar, en çok şunu söylüyorlar : « Ya hocam, ne kadar harika bir araçmış, teknikmiş. Biz niye bu kadar geç tanıştık?» Daha önce duymuş olanlar ise şöyle diyor: «Biz bunu duyuyorduk ama bunu hayatımıza nasıl entegre edeceğimizi, nasıl içselleştireceğimizi bilmiyorduk. Artık notlarımızı bu şekilde alacağız, planlarımızı Zihin haritaları’nı kullanarak yapacağız.» Özellikle iş hayatındakiler. Öğretmenlerin en çok dile getirdiği ise şu: «Biz kâğıt kalemle not alıyorduk, uyguluyorduk ama daha sonra bunun devamını getiremiyorduk. Şimdi artık elimizin altında hem Türkçe, hem uygun fiyatlı bir yazılım var. Artık bütün konuları öğrencilerimize çok daha iyi öğretebileceğiz, gösterebileceğiz.» Foramind içinden ödevler veriyorlar, kitap özetleri hazırlatıyorlar. Kullanıcılar için çok önemli birkaç bariyer vardı. Yıllardır bu eğitimleri veriyorum ama düne kadar Foramind yazılımı olmadığı için, eğitimden sonra sırtımı dönüp gidiyordum. Eğitimi alanlar, nasıl bir yazılım kullanacakları konusunda çaresiz kalıyorlardı. Bu yazılımların özellikle uzun yıllardır piyasada olanları, aylık 5-10 dolar arası üyelik bedeli istiyor. Yıllığa vurduğumuzda, özellikle öğretmen ve öğrencilerimiz için büyük bir bütçe çıkıyor ortaya. Hadi şirketler belki ödeyebilir. İkincisi, ücretsiz olan yazılımlarda harita oluşturmak çok riskli. Günlerinizi, aylarınızı verdiğiniz, bir kütüphane gibi oluşturduğunuz Zihin Haritaları’na ulaşamayabilirsiniz. Üstelik onların içinden haritaları alıp başka bir yere de götüremiyorsunuz. O yüzden insanlar, hem arkasında güçlü bir firmanın olduğu, hem cüzi bir bedel ödediği, üstelik İngilizce bilmiyorsa, Türkçe bir yazılımın olduğu bir yazılıma dört elle sarılıyor. Foramind’ı çıkararak bu toplum için çok iyi bir şey yaptığımızı düşünüyorum.

Öğretmenler, öğrenciler kendi kendilerine ücretsiz Zihin Haritası yapmayı deneyebilirler mi sitede?

15 gün ücretsiz deniyorsunuz. Üye olarak devam etmek isterseniz aylık, yıllık paketimiz var. Biz bir çay, simit parası gibi bir şey olsun çok istedik. O yüzden aylık 9TL., yıllık 90TL. Olarak belirledik.

Zihin Haritası, onu oluşturan kimse onun mu oluyor?

Evet. Biz zaten kimsenin haritasını görmüyoruz. Hazırlayan dışında kimse, herhangi bir haritayı göremez. Çünkü bunları database’de şifreli tutuyoruz. İsterlerse başka biriyle paylaş butonuyla paylaşabilirler.

Bilgisayarında veya cep telefonunda özel bir program olması gerekiyor mu bu yazılımı kullanabilmesi için ?

Browser’dan kullanılıyor. Mobil uygulamayı henüz geliştirmedik. Çok yeniyiz, Foramind 10 aydır yayında. Ama telefonundan siteye girip her türlü işlemi yapabilir.

«Ben bu ülkeye borcunu ödemeye çalışan bir vatandaşım»

Kullanıcılar arasında daha çok öğrenci, öğretmen mi var?

O bilgiyi siteye kayıt sırasında almıyoruz. Ama kurumsal kullanıcılarımız var, okullar. O okullardan gelen trafiği biliyoruz. Çünkü okulların sistemi ile Foramind’ı entegre ediyoruz. Foramind’ın en önemli özelliği bu, diğer hiçbir yabancı yazılımın bunu yapmıyor. Bu arada Foramind aynı anda İngilizce. Aralarında dünya devlerinin bulunduğu Biggerplate’in iş ortaklarından biri. Biggerplate, Zihin Haritası kullanıcılarının kullandığı bir kütüphane ve tüm dünyada 200 bin üyesi var. Foramind’ın dünyaya açılma kapılarından biri ve trafiğin bir kısmı da buradan geliyor.

Hazır Zihin Haritaları var sitede.

İngilizce, fen, matematik, tarih, coğrafya, bilim… 103 farklı haritamız var. Her geçen gün yenilerini ekliyoruz. Biggerplate’te Türkçe Zihin Haritası yok. Özellikle İngilizce bilmeyen öğretmenlerimiz, öğrencilerimiz, insanlarımız, halkımız buradan hiç faydalanamıyor. Foramind ile Türkiye’nin Türkçe içerikli kütüphanesini oluşturmaya başladık. Bu, bu ülke için çok önemli. Öğretmenlerimiz, öğrencilerimiz, ihtiyaç duydukları konudaki Türkçe Zihin Haritası’nı bu şablonların içinden bulabiliyorlar. Örnek veriyorum, matematik çalışacaklarsa, konu neyse, meselâ üçgenler, bunlara ulaşabiliyorlar.

Yabancı dil öğrenmeyi kolaylaştırma amaçlı hazırlanmış iki Zihin Haritası: İngilizce (saatler) ve Almanca (sayılar)

Yabancı dil öğrenmeyi kolaylaştıracak Zihin Haritaları da var mı?

İngilizce, Almanca … her dilde harita hazırlarsınız.

Öğrenciler nasıl ödev hazırlayabiliyor?

Çocuklara ödev vermek, yaptırmak zor. Her çocuk bundan imtina ediyor. Fakat Zihin Haritası yap dediğinizde bunu bir eğlence, oyun gibi görüyor. Mesela Güliver’in Maceraları kitabını çocuğa verdiniz. Özetini çıkarmasını istediğinizde yapmaktan kaçıyor. Ama «Haritalayın» dediğinizde yapıyor. Görseller var. Anahtar kelimeler var. Uzun cümle de yok. Kitap aklında kalıyor. Öğretmenler paylaşım özelliği ile çocuklara ödev verebiliyor. Mesela diyorlar ki alın, siz de bunun benzerini yapın. Mesela haritadaki bir dalı siliyor. Çocuktan kendi dalını eklemesini istiyor. «Sen bütünleştir ağacı» diyor. Uzaktan eğitim söz konusu olduğunda öğretmenlerin en büyük problemi, öğrencilerin dersi dinleyip dinlemediğiydi. Bazı öğretmenler öğrencilerden ders sırasında anlattıklarının Zihin Haritası’nı yapmalarını, dersin sonunda da göndermelerini istedi.

Türkiye’de Zihin Haritası kullanımını yaygınlaştırmak için yedi yıldır gönüllü eğitimler veriyorsunuz. Bunu yapmak size nasıl hissettiriyor?

Ben, bu ülkeye borcunu ödemeye çalışan bir vatandaşım. Bizi yetiştiren anne-babalarımıza, öğretmenlerimize, devletimize borçlu olduğumuza inanıyorum. Bütün motivasyonum, bu borcu ödemek üzere bir şey yapmak. Öyle bir şey yapmalıyım ki, insanların hayatına değer katmalı ve bir eser gibi kalıcı olmalı. Zihin Haritaları’nın bende yarattığı olumlu yönü görünce bundan herkes faydalansın istedim. Bu yüzden derneği kurdum. Bu yüzden yıllardır gönüllük esas, seminer ve farkındalık eğitimleri veriyorum. Ama bir yandan da bir miktar gelir de elde etmek zorundayız ki bu eğitimleri, Foramind’ı sürdürebilelim. Ana hedef, dünya devleri arasına girmek. Ama önce Türkiye’de kendimiz benimseyip kullanacağız ki, dünyaya çıktığımızda «Biz zaten bunu başardık» diyebilelim.

Foramind’ın kurucusu Akın Kağan Akçalı, sorularımızı Zoom üzerinden cevapladı.

[1]Bilim ve Sanat Eğitim Merkezi