Keyifli vakit geçirdiğiniz güne dair sakladığınız sinema bileti de, önemli bir olayın ayrıntılarını anlatan gazete kupürü de, sezonda gittiğiniz tiyatro programı da, sevdiğiniz grubun posteri de, ağzınızı tatlandıran çikolata kartlarının da birer efemera olduğunu biliyor musunuz? Türkiye’de efemeralara daha çok sahaflardan ulaşabiliyorsunuz. Ancak bu işin tutkulu koleksiyonerleri de var. Koç Üniversitesi Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (VEKAM), geçen ay ilk kez “Geçici Belgelerin Kalıcı Etkisi: I. Uluslararası Efemera Çalışmaları Sempozyumu”nu gerçekleştirdi. Biz de bu vesileyle VEKAM Direktörü Prof. Dr. Filiz Yenişehirlioğlu ile efemeranın hayatımıza etkilerini konuştuk.

Efemera, neleri kapsıyor, hayatımızda ne gibi öneme sahip?

Kökeni Yunanca olan ‘efemera’ çoğul bir kelimedir ve “Bir günden fazla dayanmayan” manasına gelir. Gazeteler ve dergiler, sinema biletleri, tiyatro programları, el ilanları, afişler, posterler, müzik notaları, çikolata kartları, tapu belgeleri, takvimler, kartvizitler, etiketler, kibrit kutuları, kartpostallar, mönüler ve hatta tohum zarfları gibi tüketilmek amacıyla üretilmiş olan tüm basılı kâğıt parçaları efemera kapsamına giriyor. Hemen hemen hepimizin elinden geçen efemera hayatımıza anlam katan, kolektif ve kişisel belleğin depolandığı, ait olduğu dönemden izler taşıyan önemli belgelerdir. Bu anlamda hayatımızda saklamaya ya da toplamaya değer bulduğumuz anları ve olayları sonsuzlaştırması açısından efemeranın önemli bir yeri var.

Efemera ile ne gibi bilgilere sahip olabiliriz?

Her ne kadar geçici belgeler olarak adlandırılsalar da efemera ait olduğu dönem hakkında önemli ipuçları veren, iktisadi, kültürel, sosyal, siyasi ve teknolojik gelişim ve değişimleri yansıtan kalıcı ve kayda değer başvuru kaynakları olarak değerlendirilmelidir. Efemeradan yola çıkılarak hayatın her alanında ve farklı disiplinlerde okuma yapılabilir. Gündelik hayatta pek çoğumuzun farkında olmadığı gizli bir dünyanın kapılarını aralayan önemli bir aracıdır.

Türkiye’deki efemera çalışmaları ne durumda?

Sahaflar ve koleksiyonerler tarafından ilgiyle toplanan efemera çeşitli kütüphane, arşiv ve müzelerde de sergileniyor ve araştırma amacıyla kullanıma açılıyor. Kişisel koleksiyonlarda yer alan efemeraya ulaşmak güç olmakla birlikte kütüphane ve arşivlerin çeşitli koleksiyonlar içerisinde efemerayı tasnif edip tanımladıkları ve belirli prosedürler çerçevesinde kullanıma sundukları görülüyor. Efemeranın, bilgi merkezlerinin çekim alanına girmesiyle akademik çevrelerce de tarih yazımında gündelik hayatın kanıtları olarak kullanımının yaygınlaştığını söyleyebiliriz.

Geçen ay ‘Geçici Belgelerin Kalıcı Etkisi: I. Uluslararası Efemera Çalışmaları Sempozyumu’nu düzenlediniz. Ortaya çıkan sorunlar, çözümler, sonuçlar neler oldu?

Sempozyum kapsamında bu alanda çok çeşitli araştırmaların yapılmaya başlandığını ve ileride daha ayrıntılı ele alınarak tartışmaya açılması gerektiğini düşünüyoruz. Sempozyum ile akademide efemera üzerine ne gibi çalışmalar yapıldığını gördük. Efemeranın pek çok disiplinin alanına etki ettiğini ancak birlikte çalışabilecek bir akademik yapının eksikliğinin hissedildiğini, ülkemizde efemera çalışmalarının bu anlamda henüz kurumsallaşamamış olduğunu söylemek mümkün.

Efemera ile ilgilenen insanlar için bunların bir yerde toplandığı ya da araştırmalarda yararlanabilecek alanlar var mı?

Ülkemizde efemera koleksiyonları dağınık durumda. Kişisel koleksiyonlara ulaşmanın güçlüğü efemeranın kullanımını kısıtlarken efemerayı bir bilgi kaynağı olarak değerlendirip koleksiyonlarına dahil eden ve araştırmaya açan kurumların sayısının da arttı- ğını görüyoruz. Bu doğrultuda VEKAM Kütüphanesi ve Arşivi de koleksiyonlarında yer alan efemerayı araştırmaya açan öncü merkezlerden birisi.

Yazan: Ekin Türkantos