4857 sayılı İş Kanunumuzda ve 657 sayılı devlet memurları kanunumuzda kadın çalışanlar için belirli çalışma kuralları konulmuş ve kadın çalışanlara bazı avantajlar da sağlanmıştır. Çalışma süreleri, doğum ve doğum sonrası izin, süt emzirme izni, bunların başlıcalarıdır. Çalışma hayatı içinde bulunan kadın çalışanların hamilelik durumunda, kendilerine tanınan haklar ve bu hakların sağladığı birtakım sürelerin, iş hayatlarını ne şekilde etkileyeceği ve kendilerine tanınan yasal hakların nelerden ibaret olduğu çalışanlar tarafından çaplıca bilinmiyor. Hamilelik, doğum, doğum sonrası süreç, gerek kadının gerek çocuğun sağlığı açısından oldukça önemlidir. Doğum yapan kadın ve eşinin kendilerine sağlanan izin haklarını yasal çerçeveler içerisinde nasıl ele alındığını Av. Ali Bilgin Karakuş’la görüştük.

Kadın çalışanlar doğumdan önce ne kadar çalıştırılabilir?

Burada bir ayrım yapmak gerekmektedir. Kadın işçiler 4857 sayılı İş Kanunumuza göre; doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık sürede çalıştırılamazlar. Bunun yanı sıra eğer çoğul gebelik durumu söz konusu ise, doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta eklenir. Yani çoğul gebelik halinde kadın işçilerin doğumdan önce ki 10 haftalık sürede çalıştırılmamaları esastır. Ancak kadın işçinin sağlık durumu elveriyorsa doktor onayı ile kadın işçi eğer isterse doğumdan önce 3 haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Tüm bu süreler çalışanın sağlık durumu, işin özelliği ve doktor raporu ile gerekirse arttırılabilir.

Devlet memuru kadınlar açısından da 657 sayılı Devlet Memurları Kanunumuzda paralel bir düzenlemeye gidilmiştir. Buna göre kadın memura; doğumdan önce sekiz, doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı hafta süreyle analık izni verilir. Çoğul gebelik durumu söz konusu ise, doğum öncesi sekiz haftalık analık izni süresine iki hafta eklenir. Ancak beklenen doğum tarihinden sekiz hafta öncesine kadar sağlık durumunun çalışmaya uygun olduğunu doktor raporuyla belgeleyen kadın memur, isteği hâlinde doğumdan önceki üç haftaya kadar kurumunda çalışabilir.

Doğumdan önce çalışılmayacak süreler içerisinde kadın işçinin çalışması durumunda yukarıda izah ettiğiniz bu izinler ne olacak?

Eğer kadın işçiler doğumdan önceki 8 haftalık (çoğul gebelik halinde 10 haftalık) sürede, örneğin doktor raporu ile doğuma 3 hafta kalıncaya kadar işyerinde çalışmışlar ise, bu kullanılmayan izin süreleri (örneğe göre 5 haftalık süre) doğum sonrası izin sürelerine eklenir. Devlet memuru kadınlarımız açısından ise; böyle bir durumda, doğum öncesinde çalışmaya uygun olduğuna dair doktor raporuna dayanarak fiilen çalıştığı süreler doğum sonrası analık izni süresine eklenir.

Kadın çalışanların erken doğum yapması halinde izin durumu ne olur?

Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı izin süreleri, doğum sonrası izin sürelerine eklenmek suretiyle kadın işçiye kullandırılır." Devlet memuru kadınların da erken doğum yapması halinde, doğumun erken gerçekleşmesi sebebiyle, doğum öncesi analık izninin kullanılamayan bölümü de doğum sonrası analık izni süresine ilave edilir.

Doğumda veya doğum sonrasında analık izni kullanırken annenin ölümü halinde memur babaya izin var mıdır?

Doğumda veya doğum sonrasında analık izni kullanırken annenin ölümü halinde, memur babaya eğer isterse annenin kullanamadığı süresi kadar izin verilmektedir.

Erkek işçinin eşi doğum yaptığı takdirde izin hakkı var mıdır?

İş Kanunu’na göre erkek işçinin eşinin doğum yapması halinde izin kullanmasına ilişkin yasal bir düzenleme bulunmamaktadır. İşçinin eşinin doğum yapması sebebiyle izin kullanma durumu, işverenle arasında kurulan sözleşmede buna ilişkin bir hükmün mevcut olması veya işverenin bu izni uygun görmesine bağlıdır. Türkiye, Avrupa'da erkek işçiler için doğum izni bulunmayan sayılı ülkeden biri. Birçok Avrupa ülkesinde ise doğum yapan kadına ve eşine birlikte kullanabildikleri Ebeveyn İzni adı verilen hak tanınmıştır.

Doğum izni çocuğun sorumluluğunu eşit paylaşmak için önemli bir haktır. Kadın, çocuğu emzirmesi gerektiği için daha fazla zamana ihtiyaç duymaktadır; ancak çocuktan doğan sorumlulukların ortak paylaşılması ve kadının bakım hizmetine, dolayısıyla da aile konutuna mahkûm kalmaması açısından ve özellikle kadınların üretim sürecinde yer alması açısından erkek işçilerin de benzer haklardan yararlanabilmesi bir zorunluluktur. Bu kapsamda yasal bir düzenlemeye ihtiyaç duyulmaktadır; ancak bildiğiniz üzere bu husus Meclis gündeminde olan konulardan biridir. Kadınların istihdama katılımını artırmaya yönelik paket kapsamında babaya da anneye verilen süre kadar doğum izni verileceği ifade edilmektedir. Paket kapsamında kadınların çocuk doğurduktan sonra da çalışma hayatınıniçinde kalmasını sağlamak amacıyla doğum ve süt izin sürelerinin düzenlenmesi amaçlanıyor.

Devlet memuru babanın doğum izni hakkı var mıdır? Bu süre ne kadardır?

Bu konuda erkek işçilerden farklı olarak devlet memuru babaya 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu uyarınca babalık (doğum ) izni kullanma hakkı tanınmıştır. Buna göre; devlet memuru olan kişinin eşinin doğum yapması halinde isteği üzerine 10 günlük babalık izni kullanma hakkı tanınmıştır.

Doğum sonrası kadın çalışanların kullanabileceği başka izin hakları var mıdır?

Doğum yapan kadın işçinin istemesi analık izninin tamamlanmasından sonra 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir. Ayrıca bu süre yıllık ücretli izin hakkının hesabında da dikkate alınmaz. İznin verilmesi işverenin takdirine bırakılmamıştır. Kadın işçi yasal doğum izinlerini kullandıktan sonra talepte bulunmak şartıyla 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilecektir. Doğum yapan kadın memurun analık izin süresinin tamamlanmasından sonra; eşi doğum yapan erkek memur ise doğum tarihinden itibaren istekleri üzerine 24 aya kadar aylıksız izin verilmektedir.

Kadın çalışanlara tanınan günlük süt izni süreleri ne kadardır?

Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilmekte olup bu süre günlük çalışma süresinden sayılmaktadır. Söz konusu uygulama yoluyla anne bakımına muhtaç çocuğun sağlıklı beslenmesi amaçlanmaktadır. Bu süreyi nasıl ve ne şekilde kullanılacağını kadın işçi kendisi belirler. İşverence süt izni verilmemesinin yaptırımı ise idari para cezasıdır. Kadın memura çocuğunu emzirmesi için doğum sonrası analık izninin bitim tarihinden itibaren ilk altı ayda günde üç saat, ikinci altı ayda ise günde bir buçuk saat süt izni verilmiştir. Süt izninin hangi saatler arasında ve günde kaç kez kullanılacağı hususunda, kadın memurun tercihi esas alınmıştır.

Röportaj: Pınar Aksu