Beyinsel hiperaktivite, yaşam süremizi kısaltır mı? Bu soru, Harvard Üniversitesi’nde gerçekleştirilen çalışmaları takiben soruldu. Bilim insanları, bilişsel herhangi bir sorun yaşamadan 85 yıldan fazla yaşayan ve ömürlerini doğal biçimde tamamlayan bir grup insanın beyin dokusunda özel bir işaret fark ettiler. Bu kişilerin sinirsel uyarılmaya bağlı gen ifade düzeyleri düşüktü. (Genlerin işlevlerini yerine getirmesi için gerekli süreç, “gen ifadesi” olarak tanımlanıyor.)

Sadece yüz yaşını geçen kişileri inceleyen biyologlar, gen düzenleyici faktör tarafından belirlenen, sinirsel aktiviteyi azalttığı bilinen ve REST ismi verilen bir motifin tekrar ettiğini gözlemlediler. Bu, sinirsel aktivite ile yaşam süresi arasındaki ilişkiyi anlamaya yarayan iki sinyaldi.

Yaşlanma üzerine çalışma

Bu ilişkiyi bulmak için biyologlar, yuvarlak bir solucan olan C. elegans’a döndüler. Lyon1 Üniversitesi C. elegans Genetik ve nörobiyoloji ekibinden Florence Solari, bu durumu şöyle açıklıyor: “1980’lerden itibaren önemli olan bir model. Bu solucanda, bir insülin alıcısında meydana gelen ve yaşam süresini ikiye katlayan mutasyonun keşfi. Solucanın geni memelilerde de bulunuyor ve bazı varyasyonları yüz yaşını aşanlarda da tespit edildi.”

Bu solucan ortalama sadece on beş gün yaşadığı için, yaşlılık üzerine çalışmak için çok pratik bir model. Kimyasal işlemler yardımıyla solucanın sinirsel aktivitesini düşüren Amerikalı bilim insanları, yaşam süresinin uzadığını tespit ettiler. Aynı şekilde, REST’lerle aynı yapıya sahip genlerin aşırı ifadesinin, solucanın yaşam süresini uzattığını gördüler.

O halde bu etki, iki yönlüydü: aşırı aktivasyon yaşam süresini kısaltırken, daha az aktivite yaşam süresini uzatıyordu. Benzer biçimde, iki yıl yaşayan farelerde REST ifadesinin durdurulması ise, epilsepsi krizinin de sorumlusu olan aşırı sinirsel aktiviteye sebep oluyordu. Florence Solari şöyle özetliyor: “Bu çalışma, ortalamanın üzerinde bir yaşam süresinin zayıf sinirsel aktivite ile ilişkisi olduğunu ortaya koyarken, genel ve aşırı beyin aktivitesinin, yaşam süresinin kısalmasıyla bir ilgisi olduğunu gösteriyor. Görünen o ki, doğrudan bir bağlantı belirleyemesek de REST yazımı faktörü, insülin alıcısı tarafından yaşam süresinin düzenlenmesinde bir aktör. Ancak hangi beyinsel aktivite ile ilgili olduğunu bilmiyoruz. Motor aktivitenin kontrolü ile mi? Aşırı beyin fonksiyonu ile mi?”

Fare elektrofizyolojisi üzerine yapılacak daha detaylı çalışmalar, mevcut bilgilerden fazlasını bilmeye yardım edebilir. O güne kadar, daha iyi yaşamaya yardımcı olduğu belgelenmiş iki kriteri muhafaza etmeli, düzenli fiziksel aktiviteyi sürdürmeli ve entelektüel zevki canlı tutmalı.

La recherche dergisi Aralık 2019 sayısı, Agnès Vernet

Fransızca’dan çeviren: Perihan Özcan