Bağırsaklarımızda yaşayan trilyonlarca mikrop, yani mikrobiyota, sağlığımız üzerinde sandığımızdan çok daha etkili. Sindirimden bağışıklığa, ruh halinden enerjiye kadar pek çok alanda rol oynadığı bilinen bu mikroorganizmaların etkisi şimdi de beyin gelişiminde karşımıza çıkıyor.

Georgia State Üniversitesi’nden araştırmacılar, Hormones and Behavior dergisinde yayımlanan yeni çalışmalarında, mikrobiyotanın beynin erken gelişiminde nasıl bir rol üstlendiğini inceledi. Özellikle beynin hipotalamus bölgesindeki paraventriküler çekirdek (PVN) adlı bölgeye odaklanan ekip, bu bölgenin stres, kaygı ve sosyal davranışları yöneten hormonlar için kritik olduğunu vurguladı.

Elde edilen sonuçlara göre, anneleri mikropsuz koşullarda yaşayan farelerin yavrularında, doğumdan sonra normal mikrobiyota kazandırılsa bile PVN’de daha az hücre bulunuyor. Yani mikrobiyota ile beyin arasındaki etkileşim, doğumdan önce, anne karnında başlıyor. Bu bulgu, beyin gelişimiyle ilgili önemli bir dönemin gözden kaçtığını gösteriyor.

Beyinde kalıcı izler bırakıyor

PVN, oksitosin, vazopressin ve CRH gibi hormonların üretim merkezi. Bu hormonlar, bir yandan sosyal bağları güçlendirirken, diğer yandan stres yanıtımızı düzenliyor. Araştırmada, mikropsuz ortamda gelişen yavruların bu bölgede yüzde 15-17 oranında daha az hücreye sahip olduğu bulundu. İlginç olan nokta, bu eksikliğin kalıcı olması; yavrular büyüdüğünde de aynı fark devam ediyor.

Bilim insanları, bu azalmayı daha önce gözlemledikleri artmış hücre ölümüyle ilişkilendiriyor. Normal koşullarda gelişen farelerde hücre kaybı daha sınırlıyken, mikropsuz ortamda bu süreç hızlanıyor. Bu da beynin, özellikle davranışlarla ilgili bölgelerinin yapısında kalıcı değişikliklere yol açıyor.

Dahası, araştırma yalnızca hücre sayısındaki farkı değil, beynin genel yapısını da ele aldı. Mikropsuz ortamda büyüyen farelerin ön beyin hacimleri normal farelerden yaklaşık yüzde 6 daha büyük çıktı. Yani mikrobiyota, yalnızca tek bir bölgeyi değil, beynin bütününü farklı şekillerde etkileyebiliyor.

Sosyal davranışlarla bağlantılı olabilir

PVN’deki hücre kaybının davranışlara nasıl yansıdığı da merak konusu. Çünkü bu bölgedeki hormonlar sosyal ilişkilerde, stres yönetiminde ve kaygı düzeylerinde belirleyici rol oynuyor. Daha önceki deneylerde, mikrobiyotası olmayan hayvanların sosyal davranışlarının zayıfladığı ve stres karşısında daha hassas olduğu görülmüştü.

Yeni bulgular, bu davranış farklılıklarının biyolojik bir temelini açıklıyor olabilir. PVN’deki kalıcı değişiklikler, hayvanların sosyal uyumunu bozarak yaşam boyu sürecek etkiler yaratabilir. Bu da bağırsak mikroplarının yalnızca bedensel değil, duygusal ve sosyal sağlık üzerinde de güçlü bir etkisi olduğunu gösteriyor.

Araştırmacılar, özellikle oksitosin ve vazopressin üreten nöronların mikrobiyotadan doğrudan etkilenebileceğini düşünüyor. Bu nöronlar, insanlarda da empati, bağlılık ve stres yönetimi gibi alanlarda önemli. Yani anne karnındaki mikrobiyal ortam, ileriki hayatta sosyal davranışlarımızı bile şekillendirebilir.

Gebelikte mikrobiyataya daha fazla özen gösterilmeli

Çalışmanın en dikkat çekici yönlerinden biri, etkinin doğumdan sonra değil, gebelik sırasında başlaması. Annenin bağırsak mikrobiyotası, gebelik boyunca ürettiği metabolitler aracılığıyla fetüs beynine ulaşıyor ve nöron gelişimini yönlendiriyor. Bilim insanları, bu maddelerin doğrudan plasentadan geçebildiğini gösterdi.

Örneğin, bazı kısa zincirli yağ asitleri ya da diğer mikrobiyal ürünler, sinir hücrelerinin büyümesini ve bağlantılar kurmasını destekliyor. Eğer bu maddeler eksikse, beynin belirli bölgeleri tam olarak gelişemiyor. Bu da doğumdan sonra mikrobiyota kazandırılsa bile kalıcı eksikliklerin neden giderilemediğini açıklıyor.

Bu bulgular, gebelikte anne sağlığına verilen önemin bir kez daha altını çiziyor. Anne adaylarının dengeli beslenmesi, bağırsak sağlığını koruması ve gereksiz antibiyotik kullanımından kaçınması yalnızca kendi sağlıkları için değil, bebeklerinin beyin gelişimi için de kritik.

Kaynak: "Tiny microbes may secretly rewire the brain before birth". Şuradan alındı: https://www.sciencedaily.com/releases/2025/08/250818103000.htm. (19.08.2025).