Yetişkinlerin izlediği veya dinlediği haberler gerçekleri yansıtsa da bunların çocukları farklı yönde etkileyeceğini uzmanlar dile getiriyor. Ayrıca çocuklar, arkadaşlarından duyduğu haberlere oldukça önem veriyor. Çocukların etrafındaki yetişkinler dikkatli davransa da çocuklar bir şekilde, istenmeden de olsa çeşitli içeriklere maruz kalabiliyor. Peki, kendi başlarına ekran karşısına geçtiklerinde doğru haberleri ayırt etmeyi onlara nasıl öğretebiliriz?

Sonsuz içerik evreni içinde komplo teorileri, sahte haberler ve yanlış bilgilerin dolaştığı günümüzde, çocuklara seçici davranabilmeleri için donanım kazandırmak gerekiyor. Dünyada her yeni gelişme ile birlikte kaygı iklimi oluşuyor. Pandemi bunun en büyük örneği. Çocukları yaşamın gerçeklerinden uzak tutmak mümkün olmasa da onlara duydukları haberleri eleştirel bir süzgeçten geçirmeyi öğretmek gerekiyor. Özellikle de akran etkileşiminin arttığı ilköğretim ve ergenlik çağında yetişkinler yerine arkadaşlardan duyulan haberler ön plana çıkıyor. Bu noktada “Medya Okuryazarlığı” önemli hale geliyor.

Medya okuryazarlığı, “yazılı ve yazılı olmayan çeşitli formatlardaki mesajlara ulaşma, bunları çözümleme, değerlendirme ve iletme yeteneği kazanabilmek” şeklinde tanımlanıyor. Geliştirilmesi gereken yeni bir yaşam becerisi olarak öne çıkıyor. 2010 yılında oluşturulan “Yaşam Boyu Medya Okuryazarlığı hakkında Brüksel Deklarasyonu”na göre Medya Okuryazarlığı eğitimi, bireylere kontrol gücü kazandırmayı amaçlıyor. Çocuğun gelişiminde bilişsel, duygusal, estetik ve değerler alanını etkiliyor.

• Bilişsel alanda yüzeysel anlam ile örtük niyeti sorgulamak

• Duygusal alanda hayal ile gerçeği ayırt ederek mantık ile hareket etme

• Estetik alanda medya iletilerinin güçlü ve zayıf yönlerini görebilme

• Değerler alanında ise iletinin temelinde yatan değerleri okuyabilme becerisi yer alıyor.

Anne ve babalar rol model!

Çocukların örtük değerleri görebilmek için eleştirel ve bütüncül bir bakış açısına ihtiyacı bulunuyor. İngiltere’de eğitim fakültesi profesörü Vivian Maria Vasquez’e göre, çocukların medya metinlerinin ve resimlerin nasıl mesaj ilettiğini öğrenmesi önemli. Böylece neye inanacakları ve neye inanmayacakları konusunda bilinçli kararlar vermeleri mümkün hale geliyor. Peki, ebeveynler bilgili ve sorumlu dijital vatandaşları nasıl yetiştirebilir? Çocuk odaklı yayın hizmeti Pinna'nın CEO'su Maggie McGuire ve diğer uzmanlar tavsiyelerini aşağıda paylaşıyor.

En temelden başlayın

Çocuğunuza YouTube'da veya televizyonda yer alan görüntüler üzerinden, gerçeklik ile fantezi arasındaki farkı öğretebilirsiniz. Ayrıca, reklamlardaki insanların rol oynayan aktörler olduğunu açıklayabilir, amaçlarının ürün tanıtmak olduğunu söyleyebilirsiniz. Bu reklamlara bakarak karar verdiğinizi, bazen ürünü satın almayı, bazen de almamayı tercih ettiğinizi belirtebilirsiniz. Böylece reklamda verilen mesajı bir zorunluluk gibi içselleştirmelerinin de önüne geçmiş olursunuz.

Çocuğunuzla yapacağınız sohbetler, medyadaki tüm unsurların her zaman gerçekliğin doğru bir yansıması olmadığını fark etmelerinin ilk adımı olur. Böylece insanların reklamlar, haberler, filmler ve daha fazlası aracılığıyla belli bakış açılarını aktarmaya çalıştığını öğrenmeleri kolaylaşır. Reklamların nasıl yapıldığını da çocuğunuza anlatabilirsiniz. Bu tarz bilgiler edinmek, çocukların sosyal medyanın gerçekliğin bir tasviri olmadığını anlamalarına da yardımcı olabilir.

Tıklamadan ve paylaşmadan önce düşünmelerini söyleyin

Şunu vurgulamak gerekiyor ki duygular, tıklama konusunda oldukça önemli role sahip. Çocukların tıklamadan önce durması, nefes alması ve o başlığın neden o anda güçlü, heyecanlı bir tepki hissetmesine neden olduğunu düşünmesi çok şey değiştiriyor. Karşılarına çıkan başlığın korku, öfke ve umut gibi duygularıyla oynayıp oynamadığını düşünmeyi öğrenmeleri gerekiyor. Yazar Robin Terry Brown, "Muhtemelen ebeveynlerin çocuklarına öğretebilecekleri bir numaralı şey, tıklamadan önce durup düşünmektir." diyor. Araştırmalara göre, insanların kendilerini mutlu, kızgın veya heyecanlı hissetmelerine neden olursa bir başlığı tıklama veya bir gönderiyi paylaşma olasılıkları yükseliyor. Gençler ise tıklama tuzağına en yakın olan kesim olarak dikkat çekiyor.

Yazar Brown şöyle ipucu veriyor: "Yanlış bilginin belirtilerini arayın. Şok edici bir başlık veya resim görüyor musunuz? Konuşan kişi, onu destekleyecek herhangi bir gerçek olmadan vahşi ifadeler kullanıyor mu? Bunlar yanlış bilgilendirmenin açık işaretleridir. Başlıklar aldatıcı olabileceğinden, çocuklar paylaşmadan önce makalenin veya gönderinin tamamını okumayı hatırlamalıdır."

Güvenilir haberler hakkında sohbet edin

Çocuğunuz büyüdükçe, onunla gördüğü haberler ve videolar hakkında konuşmalar yapabilirsiniz. 11 yaşından büyük çocuğunuzla birlikte haberin bilgi kaynaklarını birlikte araştırabilir, konuya farklı yönden bakan insanlardan alıntılar yapabilirsiniz. Raporları sağlayan kuruluşların tek taraflı olup olmadığını da birlikte inceleyebilirsiniz. Böylece, kaliteli bilgi kaynaklarına erişmek konusunda ona altyapı sağlamış olursunuz. Benzer şekilde, ürün alışverişi yaparken de reklamda vadedilen ile gerçekte olanı karşılaştırmayı öğretin.

Anne-baba olarak rol model olmanız önemlidir. Gerçek haberleri ve bilgileri bulma konusunda siz de ilgili davranın. Kaliteli haber kaynaklarını takip ederek ona örnek olun. Eğitmen Jeffrey Knutson şöyle diyor: “Çocuklara 'Artık okuduğunuz hiçbir şeye güvenemezsiniz!' gibi şeyler söylemiyoruz. Onlara gerçeklerin var olduğunu ve kaliteli, güvenilir bilgilerin bulunabileceğini göstermemiz çok önemli."

Eleştirel düşünmeyi teşvik edin

Medya okuryazarlığı ile eleştirel düşünme el ele gider. Bu nedenle ebeveynler bu önemli analitik becerileri günlük yaşamlarında geliştirmelidir. Başlamak için en uygun yerlerden biri, bir çocuğun sorgulama soruları, tutkuları ve ilgi alanlarıdır. Diğer bir deyişle, keşfetmeye ve tartışmaya ilgi duydukları medya metinleriyle çalışın. Sosyal medyada veya TV’de izledikleri, okudukları ve işittikleri şeylerin onlara nasıl hissettirdiği hakkında konuşun. Doğru olduğunu düşündükleri, ancak daha sonra bunun yanlış olduğunu anladıkları zamanlardan bahsedin. Sonrasında bunun da ötesine geçerek, pasif bir alıcı olmak yerine aktif olarak kendilerine uygun medyayı bulmaları için birlikte araştırma yapabilirsiniz. Bu, onların akıllı tüketici olmaları için de faydalıdır.

Medyayı onlarla birlikte tüketin

Çocuğunuza kitap okurken kitap üzerine birlikte düşünüp yorum yapmak bilinen bir ebeveynlik işidir. Diğer medya türlerinde ve özellikle dijital formlarda aynı tür şeyler olmalıdır. Çocuğunuza tablet verdikten sonra hemen uzaklaşmak yerine oyun oynarken onu izlemeniz, oyun bittikten sonra da oyunda neler olup bittiğini size anlatmasını sağlamanız faydalı olur. Benzer şekilde, haber özetlerini onuna birlikte izledikten sonra, haberler hakkında neler düşündüğünü onunla konuşabilirsiniz.

Çocuğunuza şu soruları sorabilirsiniz:

Bunun mesajı nedir?

Görüntüler ve kelimeler bu mesajı iletmek için nasıl çalışır?

Bu mesajı kim oluşturdu ve gündemleri nedir?

Bunun gerçek olduğunu nasıl bilebilirim?

Bu mesaj dikkatimi çekmek için hangi teknikleri kullanıyor?

Benden farklı olan insanlar bu mesajı nasıl yorumlayabilir?

Hangi bakış açıları, değerler veya yaşam tarzları temsil ediliyor - veya eksik?

Bu metinden zarar görebilecek veya zarar görebilecek kişi veya gruplar var mı?

Bu metinden kimler ve nasıl yararlanabilir?

Çocuk odaklı yayın hizmeti Pinna'nın CEO'su Maggie McGuire, HuffPost Gazetesi’ne yaptığı açıklamada şöyle diyor: "Medya, düşünme ve karar verme şeklimizi büyük ölçüde etkiliyor. Medya okuryazarlığı, çeşitli biçimlerde iletişime erişme, analiz etme, değerlendirme ve üretme becerisini geliştirir ve çocukların neyin güvenilir olduğunu öğrenmesine ve gerçek ile kurgu arasındaki farkı anlamasına yardımcı olur” diyor ve ekliyor: “Medya okuryazarlığı, çocukların medyanın bilge tüketicileri olmalarına, eleştirel düşünme becerilerini geliştirmelerine ve çocukların kanıtlara ve gerçeklere dayalı olarak fikirlerini net bir şekilde ifade etmelerine ve yaymalarına yardımcı olmayı hedefliyor. Çocukların sağlıklı ve adil bir kamuoyu tartışmasına nasıl katılacaklarını ve büyüdükçe bir demokrasiye nasıl katılacaklarını bilmelerine yol açan vatandaşlık becerilerini geliştirmek için medya okuryazarlığı çok önemli."

Referanslar: C.Bologna. “Parents teach kids media literacy”. (2020) Şuradan alındı: https://www.huffpost.com/entry/parents-teach-kids-media-literacy_l_5fab43e3c5b6ed84597c3fc4