Böbreklerimiz bizi sağlıklı tutmak için her gün pek çok yaşamsal görev üstleniyorlar. Vücudumuzdaki atıkları ve fazla sıvıyı uzaklaştırmak için adeta bir filtre işlevi görüyorlar. Ayrıca kan basıncımızı kontrol etmek gibi yine oldukça önemli fonksiyonları da var; içerdikleri mekanizmalarla, ihtiyaca göre, kan basıncını artırıyor veya düşürüyorlar. Böbreklerimizin sorumlulukları bunlarla da sınırlı kalmıyor; kemik iliğinde alyuvar yapımını sağlıyor, D vitaminini aktif hale getirerek kemik sağlığını destekliyor, vücudumuzda gelişen metabolik işlemler sonucunda oluşan asidin vücudumuzdan uzaklaştırılmasından da akciğerle birlikte sorumlu oluyorlar. Ancak maalesef birçok hayati önem taşıyan fonksiyonu olan böbreklerimiz çeşitli etkenler nedeniyle hasar görüp işlev yapamaz hale gelebiliyor. Böbreklerimizde hasar oluşturan, hatta böbrek yetmezliğine bile yol açabilen önemli etkenlerden biri ise 'hatalı alışkanlıklarımız'. Peki hangi alışkanlıklarımız böbreklerimize zarar veriyor? Bu hasarlar hangi böbrek sorunlarına neden olabiliyor?

Acıbadem Kozyatağı Hastanesi Nefroloji Uzmanı Prof. Dr. Tevfik Rıfkı Evrenkaya böbreklerin ömrünü kısaltabilen alışkanlıklarımızı anlattı, önemli önerilerde bulundu.

İdeal tuz miktarını aşmak

Tuz vücut için önemli, ancak aşırı tüketimi kan basıncını yükselterek böbreklerde aşırı yük oluşturuyor. Ayrıca tuz alımı yüksek olduğunda böbreklerin aşırı tuzu atmak için daha fazla çalışmaları gerekiyor. Bunların sonucunda da böbrek yetmezliğine kadar gidebilen önemli hasarlar oluşabiliyor. Bu nedenle uzmanlar günlük tuz tüketiminin yaklaşık 5 gram olması gerektiğini belirtiyorlar ve bu da yaklaşık bir çay kaşığı tuza denk geliyor. Deniz, kaya ve diğerleri, adı ve kökeni ne olursa olsun sofra tuzu sodyum klorür olduğu için tüm tuz çeşitlerini dikkatli tüketmek çok önemli. İşlenmiş ürünler (atıştırmalık, konserve, abur cubur) aşırı miktarda tuz içerdikleri için de bu ürünlerin tüketimini kısıtlamayı asla ihmal etmeyin.

Yetersiz su içmek

“Böbreklerimizin işlevlerini yerine getirebilmeleri için yeterli su tüketmek çok önemli” uyarısında bulunan Prof. Dr. Tevfik Rıfkı Evrenkaya sözlerine şöyle devam ediyor: “Su idrar, ter ve dışkı aracılığıyla toksinlerin uzaklaştırılmalarını sağlıyor, vücut sıcaklığını ve kanın yoğunluğunu kontrol ediyor. Yeterince sıvı almazsak toksinler kanda birikiyor. Bunun sonucunda da böbrek taşları, çok daha önemli böbrek yetmezliği gelişebiliyor. Su alımındaki en basit yaklaşım, yazın en az 2 litre, kışın en az 1.5 litre sıvı tüketmek Susama hissi yanında, idrar rengi de su dengemiz hakkında bilgi veriyor. İdrar miktarı azalıp, rengi koyulaştıkça su içmek gerekiyor”

Kafeini abartmak

Kafein kan basıncını yükseltiyor, böbrekte kalsiyum taşlarına ve proteinüriye neden olabiliyor. En sık da kahve içerek kafein tüketiyoruz. Bu nedenle günlük izin verilen kafein miktarı 200-300 mg olup, bu da yaklaşık 2 büyük fincan kahveye karşılık geliyor. Dolayısıyla tükettiğiniz içeceklerin kafein içeriğine bakmayı ihmal etmeyin ve mümkünse kafeinsiz olanları tüketmeye özen gösterin.

İlaçları bilinçsizce kullanmak

İlaçlar sağlığımızın vazgeçilmesi olsalar da bilinçsizce tüketildiklerinde tam aksine vücudumuza zarar verebiliyorlar. Bu nedenle uzmanlar her fırsatta gelişigüzel ilaç kullanılmaması konusunda uyarıda bulunuyorlar. Örneğin düzenli ağrı kesici kullanmak başta böbrekler olmak üzere, birçok organa zarar verebiliyor. Özellikle nonsteroidal antienflamatuar ilaçlar gibi reçetesiz satılan ağrı kesiciler böbrek yetmezliğine, hipertansiyona ve ödeme yol açabiliyorlar. Nefroloji Uzmanı Prof. Dr. Tevfik Rıfkı Evrenkaya ayrıca özellikle hedef organı böbrek olan, hipertansiyon ve diyabet hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaçların da mutlaka düzenli olarak alınmaları gerektiği uyarısında bulunarak, “Çünkü bu ilaçların düzensiz alınmasıyla hiç alınmaması arasında bir fark olmuyor” diyor.

İdrarı mesanede tutmak

İdrarı mesanede tutmak da böbrekleri tehdit ediyor. İdrar düzenli olarak mesanede tutulduğunda idrar yolu enfeksiyonu ve mesane kaslarında gevşeklik oluşabiliyor, bunun sonucunda da böbrek taşları, hatta böbrek yetmezliği gelişebiliyor.

Magnezyum içeren besinleri aksatmak

Yeterince magnezyum alınmazsa kalsiyum böbreklerden geri emilemediği için idrarla vücuttan daha çok atılıyor, bu durum da böbreklerde kalsiyum taşının gelişmesine neden olabiliyor. Düzenli olarak yeşil yapraklı sebzeler, fasulye, kabak ile ay çekirdeği, fındık ve badem tüketmek vücuda yeterince kalsiyum alınmasını sağlıyor. Örneğin günde 100 gram kabak çekirdeği tüketmek günlük magnezyum ihtiyacımızın yüzde 100 ünü karşılıyor.

Gazlı içeceklere düşkün olmak

Yapılan bir araştırmada, günde 2 veya daha fazla bardak gazlı içecek (diyet veya normal) tüketiminin böbrek hastalığının gelişme riskini artırdığı saptandı. Gazlı içecek alımı arttıkça idrarda bulunan proteinin de arttığı belirlendi. İdrarda bulunan ve böbrek hasarının erken bir belirtisi olan protein (proteinüri) erken evrelerde tedavi edildiğinde geri dönüşümlü olabiliyor. Ancak vücutta miktarı artarsa böbrek dokusunda hasar oluşturması kaçınılmaz oluyor.

Şekeri besin listesinden silmemek

Şeker obeziteye katkıda bulunmasının yanı sıra böbrek hastalığının ilk iki nedeni olan hipertansiyon ile diyabetin oluşma riskini artırıyor. Hipertansiyon da böbreklerin baş düşmanlarından biri olarak nitelendiriliyor. Şeker genellikle "tatlı" olarak algılamadığımız gıdalar ve içeceklerde de bulunuyor. Bu nedenle işlenmiş şekerlerin sinsi kaynakları olan çeşniler, kahvaltılık tahıllar, beyaz ekmek ve gazlı içeceklerden kaçınmak gerekiyor. Paketlenmiş ürünler alırken içerdikleri maddelere mutlaka dikkat edin.

B6 Vitamin eksikliği

B6 vitamini eksikliği böbrek taşı riskini artırıyor. Dolayısıyla böbrek sağlığı için günlük olarak en az 1,3 miligram B6 vitamini öneriliyor. Bu vitaminin en zengin kaynakları ise balık, nohut, sığır karaciğeri, patates ve narenciye dışı meyvelerdir.

Uykusuz kalmak

Böbrek fonksiyonu, böbreklerin iş yükünü 24 saat boyunca koordine etmeye yardımcı olan uyku-uyanma döngüsüyle düzenleniyor. Böbrek dokusu gece boyunca yenileniyor. Vücut, hasar görmüş böbrek dokusunu onarmak için uyurken çalışıyor; bu nedenle vücudu uykusuz bırakmak hem sağlıklı organa zarar verebiliyor, hem de hasar görmüş organda iyileşmeyi güçleştiriyor. Yapılan bir çalışmada kronik uyku bozukluğunun böbrek yetmezliği olan hastalarda, hastalığın seyrini hızlandırdığı saptanmış. Bunun mekanizması ise bilinmiyor.

Çok fazla alkol almak

Düşük miktarda alınan alkolün böbreğe çok zararı olmuyor. Ancak, alkolün karaciğer ve böbreklerde aşırı yük oluşturan bir toksin olduğu unutulmamalı. Alkol idrar söktürücü (diüretik) özelliğe sahip. Aşırı tüketilmesi dehidratasyona ve elektrolit bozukluklarına neden oluyor. Karaciğere verdiği zararla böbrekleri de dolaylı yoldan olumsuz yönde etkiliyor.

Kırmızı et tüketimini abartmak

Hayvansal protein yüksek miktarda asit üretiyor. Böbreklerin bu aşırı miktardaki asidi vücuttan uzaklaştırma yükü artınca da böbreklerde doku hasarı oluşuyor ve bunun sonucunda da böbrekler işlevini yapamaz hale gelebiliyor. Yüksek oranda asit ürettiği için özellikle kırmızı et tüketiminde aşırıya kaçmamak böbrek sağlığı için büyük önem taşıyor.

Sigara

Sigara, kan basıncını arttırıyor, kan akışını azaltıyor ve kan damarlarını daraltıyor. Bu etkileri sonucunda da böbrek işlevlerinin kaybedilmesini hızlandırabiliyor ve mevcut böbrek hastalıklarını kötüleştirebiliyor. Yapılan çalışmalara göre sigara tüketimi böbrek hasarını arttırıyor ve kronik böbrek hastalığının seyrini en az yüzde 30 hızlandırıyor.

Egzersiz yapmamak

Nefroloji Uzmanı Prof. Dr. Tevfik Rıfkı Evrenkaya hareketsiz yaşamın diyabet, hipertansiyon ve obeziteye neden olabildiğini ve bunların da böbreklerde kalıcı hasara yol açabildiğini ifade ediyor. Bunun aksine düzenli olarak yapılan fiziksel aktivite kan basıncı ve şeker metabolizmasını düzenleyerek dolaylı yoldan böbrek sağlığını destekliyor. Öyle ki yakın tarihli bir araştırmada menopoz sonrası egzersiz yapan kadınların böbrek taşı geliştirme riskinin, egzersiz yapmayanlara göre yüzde 31 oranında daha düşük olduğu belirtilmiş.

Yazı: Prof. Dr. Tevfik Rıfkı Evrenkaya

Böbreklere hasar veren 10 alışkanlık

Böbrekler, vücudun hayati organlarındandır; esas fonksiyonları, vücuttaki atıkların ve toksinlerin idrar aracılığı ile atılmasını sağlamaktır. Aynı zamanda da kalsiyum ve fosfat gibi mineral seviyelerini düzenlerler. Dolayısıyla böbreklerin düzgün bir şekilde işleyebilmelerini desteklemek, hayati derecede önem taşır. Herhangi bir şekilde engellendikleri takdirde, şu semptomları tecrübe edebilirsiniz: kusma, kötü nefes kokusu, idrar renginde ve kalitesinde değişim, baş dönmesi, ciltte kaşınma, nefes problemleri, ani acı, anemi, yorgunluk, sürekli üşüme vs... Aşağıdaki yaygın alışkanlıklar da böbrek hasarına neden olabilir.

Yetersiz su tüketimi

Kanın koyulaşması ile böbreklere giden kan akışı azalacağından, vücuttaki su yetersizliği, ciddi böbrek hasarına yol açabilir. Tavsiye edilen günlük su miktarı, yetişkinler için en az 10-12 bardaktır. Ancak bir yandan da abartmamak gerekiyor; çünkü fazla su miktarı da böbrek fonksiyonlarını aksatabilir.

İdrara çıkmayı erteleme

Bu alışkanlık, böbrek hasarlarının en yaygın sebeplerindendir; çünkü idrar, mesanede ne kadar fazla kalırsa, idrardaki bakteri sayısı da o kadar artar. Bu zararlı bakteriler, idrar yolu ve böbrek enfeksiyonlarına sebep olurlar. Dahası, idrarın çıkarılmaması, böbreklere baskı uygular, böbrek yetmezliğine ve idrar kaçırmaya yol açar. Bu yüzden idrara çıkma ihtiyacınızı asla ertelememeniz gerektiğini unutmayın.

Sigara

Sigara, tüm organlara hasar veren, ölümcül bir alışkanlıktır. Sayısız araştırma, sigara ve böbrek hastalıkları arasında ilişki olduğunu ortaya koyuyor. Bu kötü alışkanlık, kan basıncını ve kalp atış hızını artırarak kan akışını yavaşlatır, böbreklerdeki kan damarlarını daraltır. Dahası, böbrek hastalıklarını kötüleştirir ve böbreklerdeki fonksiyon kaybını hızlandırır.

Yüksek proteinli beslenme düzeni

Kırmızı et gibi aşırı miktarda protein bazlı gıda tüketmek, böbrek hastalıkları riskini artır; çünkü bu organların işlevi, protein sindiriminin yan ürünü olan azotlu atıkları vücuttan atmak ve katalizlemektir. Dolayısıyla kırmızı et tüketimini sınırlandırmak gerekiyor; mevcut böbrek sorunları varsa eğer, ileri komplikasyonların engellenmesi adına kırmızı et tüketiminin tamamen bırakılması tavsiye ediliyor.

Yüksek derecede tuz tüketimi

Düzenli olarak çok miktarda tuz tüketmek, böbreklere ciddi derecede hasar verir ve çeşitli sağlık problemlerine yol açar. Sayısız araştırma, tuz tüketiminin, böbrek hastalıkları gelişimine katkıda bulunan idrar proteinini artırdığını ortaya koyuyor. Unutmayın ki aşırı miktarda tükettiğiniz tuz, vücudunuza – özellikle de böbreklerinize – zarar verir ve bir çay kaşığı tuz, yaklaşık 6 gramdır.

Uyku yetersizliği

Yapılan birçok araştırmaya göre, yetersiz ve kalitesiz bir uyku düzeni, arterlerdeki tıkanıklıkları ve kan basıncını artırarak böbrek hastalıklarının gelişme riskini yükseltiyor. Dolayısıyla iş ile uyku, dinlenme, boş vakit ve günlük işler arasındaki mükemmel dengeyi bulduğunuza emin olmalısınız; çünkü bu dengenin, vücudunuz, özellikle de böbrekleriniz üzerindeki etkisi büyüktür.

Düzenli ağrı kesici kullanımı

Reçetesiz satılan ağrı kesiciler, böbreklere giden kan akışını yavaşlatarak işlev görmelerine engel olabiliyor. Bu yüzden bu ilaçların uzun vadede kullanımı, akut böbrek yetmezliği ya da interstisiyel nefrit gibi kronik böbrek hastalıklarına yol açabilir. Bu tür ilaçları kullanmadan önce daima doktorunuza başvurmanız gerektiğini unutmayın. Ağrı kesicileri kısa süre kullanmaya özen gösterin; çünkü böbrek fonksiyonları normal olan kişilerde bile hasara yol açabilirler.

Aşırı derecede kafein tüketimi

Fazla kafein kan basıncını artırarak böbreklere basınç uygulanmasına sebep olur. Kafein idrardaki kalsiyum salgısının artışına yol açtığından doğrudan böbrek taşı ile ilişkilidir. Kahve, çay gibi içeceklerin orta derecede tüketimi zararlı değildir; ancak enerji içecekleri, çikolata, ilaç, kakao ve meşrubat tüketiminin azaltılması gerekir.

Fazla alkol

Bu toksin, böbreklerde ve karaciğerde strese sebep olur; aşırı tüketimi, böbreklerde hasarla ilişkilidir. Fazla alkol tüketimi, ürik asidin renal tüplerde depolanmasına sebep olduğundan, böbrek yetmezliği riskini artıran tüp obstrüksiyonuna yol açar. Dahası, alkol, vücuttaki su miktarını azaltarak böbreklerin normal fonksiyonunu bozar. Tavsiye edilen günlük alkol miktarı kadınlar ve yaşça büyük kişiler için bir bardak, erkekler için ise iki bardaktır.

Yaygın enfeksiyonları göz ardı etmek

Böbrek hasarı, öksürük, soğuk algınlığı, grip, bademcik iltihabı, farenjit gibi enfeksiyonların ihmal edilmeleri ile de oluşabilir. Yaygın bir enfeksiyonun tedavi edilmemesi, böbrek hasarına yol açabileceğinden, vücudunuzu dinlendirdiğinize, uygun bir şekilde antibiyotik kullandığınıza ve bu sorunları zamanında hallettiğinize emin olmalısınız.

Kaynak