Nedeni henüz belirlenemeyen bir sebepten dolayı hemen hemen her kadının karşılaşma ihtimalinin olduğu "Polikistik over sendromu" hakkında merak ettiklerinizi Acıbadem Maslak Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Tansu Küçük'e sorduk. İşte aldığımız yanıtlar...

Polikistik over sendromu nedir?

Polikistik Over Sendromu, (PKOS) bir kadının menstruasyon düzenini, hamilelik şansını, hormonlarını, kalbini, kan damarlarını ve dış görünümünü etkileyen bir hastalıktır. Bu hastalığın başlangıcı genellikle ergenlik çağında olur. Bunun nedeni ise ergenlik çağında aktifleşmeye başlayan hormonal sistemi hatalı çalışmasıdır. Giderek artan aşırı kilolu çocuklar nedeniyle Polikistik Over Sendromu, günümüzde giderek artıyor. Çünkü kilo hücrelerde insülin direncini başlatıyor, insülin daha fazla salgılanıyor. Fazla insülin de yumurtalıklarda IGF reseptörlerine bağlanarak yumurtlama ve buna bağlı düzgün hormonal durumu bozuyor. Obezitenin görülme sıklığının artmasına paralel olarak orijinal sıklığı yüzde 10 iken bu sendromun son yıllarda yüzde 25’e dek çıktığını bildiren çalışmalar var. Yeterli önlem alınmazsa yakın bir tarihte bir halk sağlığı sorunu olacak kadar sıklaşacak.

Polikistik over sendromu neden olur?

Polikistik Over Sendromu’nun, nedeni bilinmiyor. Ancak genetik olabileceği konusunda birçok bulgu var; aynı ailedeki diğer kadınlarda (anne, kız kardeş) daha sık görülüyor. Polikistik Over Sendromu’nda ana problem yumurtalıklarda gereğinden fazla salgılanan androjendir (erkeklik hormonu). Bu durum sağlıklı yumurta gelişimini ve yumurtlamayı bozuyor. İnsulin ve polikistik over sendromu arasında bir bağ olabileceği de düşünülüyor. Polikistik Over Sendromlu hastaların kanında normalden fazla insülin bulunuyor, ancak vücut hücreleri insüline yeterli yanıt vermiyor. Artmış insülin androjen fazlalığına neden oluyor. Fazla androjen ise akne, tüylenme, kilo artışı ve yumurtlama problemlerine yol açıyor.

Polikistik over sendromunda kimler risk altında?

Prof. Dr. Tansu Küçük ergenlik çağından başlayarak tüm kadınların risk altında olduklarını belirtiyor. Menopoza girildiğinde adet düzensizlikleri sahneden çekiliyor ama sağlık sorunları ve riskleri devam ediyor, hatta kadının yaşlanması ile birlikte daha da artıyor. “Nedeni tam da bilinmeyen bu hastalığın daha ergenlik çağındaki kız çocuklarında önlenmesi gerekiyor. “ uyarısında bulunan Prof. Dr. Tansu Küçük, “Bu amaçla beslenme düzeni, fast food alışkanlığına kesinlikle izin verilmemesi, TV başında oturmasına izin verilmemesi, hareketli oyunlar oynaması, hazır paketli gıdalardan kaçınılması çok önemli. Bu şekilde kilo kontrolü yapılamıyorsa oral antidiyabetik tedaviye başlanabiliyor” diyor.

Polikistik over sendromunun belirtileri neler?

Polikistik Over Sendromu’nun belirtileri kadından kadına değişmekle birlikte şunlar olabilir:

• Anovulasyona (yumurtlamamak) bağlı infertilite

• Seyrek ve düzensiz adet kanamaları

• Hirşutizm ( yüz, göğüs, karın, sırt, parmaklarda tüylenme)

• Yumurtalık kistleri

• Akne, yağlı cilt, saçta kepeklenme

• Özellikle karın bölgesinde yağlanma, ve obezite

• Saçta erkek tarzı kelleşme ve saç tellerinde incelme

• Boyun, kol, göğüs veya uylukta koyu renkli, kalınlaşmış deri bölgeleri

• Pelvik ağrı

• Anksiyete ve depresyon

• Uyku apnesi

Polikistik over sendromu nelere sebep olabiliyor?

Jinekolojik problemlere ek olarak Polikistik Over Sendrom’u bir genel sağlık sorunu da oluşturuyor. Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Tansu Küçük bu sendromun yol açtığı diğer sorunları şöyle sıralıyor:

• Polikistik over sendromlu kadınların yüzde 50 den fazlasında 40 yaştan önce diyabet ya da şeker metabolizması bozukluğu ortaya çıkıyor.

• Kalp krizi riski Polikistik Over Sendromlu kadınlarda yaşıtı diğer kadınlardan 4-7 kat daha fazla tespit edilmiş.

• Hipertansiyon riski daha fazla oluyor.

• Polikistik over sendromlu kadınlarda LDL kolesterol (kötü kolesterol) daha yüksek, HDL kolesterol (iyi kolesterol) daha düşük oluyor.

• Polikistik over sendromlu kadınlarda uyku apnesi daha sık görülüyor.

• Ayrıca polikistik over sendromlu kadınlarda anksiyete ve depresyon daha ortaya çıkıyor.

Polikistik over sendromlu kadınlarda endometrial hiperplazi (rahim içinin aşırı kalınlaşması ve hücre anormalliklerinin başlaması) ve kanser (rahim kanseri) riski daha fazla oluyor.

Polikistik over sendromunda erken tedavinin önemi nedir?

Tedaviye geç kalındığı durumlarda ses kalınlaşması, sakal bıyık çıkması, klitoris büyümesi gibi maskülinizasyon (erkekleşme) tablosu ortaya çıkıyor. Ayrıca hipertansiyon, diyabet ve kalp krizi gibi ciddi hastalıkların ortaya çıkma riski artıyor. Tedavi edilmemiş olgularda endomerium kanseri sıklığı da artıyor. Erken girişimlerden en önemlisi kilo durumunu izlemek ve aşırı kilo olmaya başladığında önlem almak.

Hastanın boy ve kilosu alınarak vücut kitle indeksi (Body Mass Index) hesaplanıyor. Sonuçlar şöyle değerlendiriliyor:

18.5 ve altı: Zayıf

18.5-24.9: Normal kilolu

25-29.9: Hafif Şişman

30-39.9: Obez

40 ve üstü: Ölümcül obez

Bel ve kalça çevresi ölçülerek bel/kalça oranı hesaplanıyor, 0.67 ile 0.80 arasında olmalı. Bu değer 1’e yaklaştıkça ve hatta 1’i geçtikçe karın bölgesinde yağ artışı var (erkek tipi), hormonal değerler daha bozuk ve sağlık rikleri daha fazla demektir

Polikistik over sendromu tedavisi nasıldır?

PKOS tedavi edilemiyor, sadece ihtiyaca yönelik tedavi yapılıyor. Tedavinin amacı hastanın yaşına, şikayetlerine, çocuk isteyip istemediğine göre değişiyor; tedavinin en önemli amaçlarından biri de uzun vadeli koruma sağlayarak şeker ve kalp hastalıklarının oluşumunu engellemek. PKOS tedavisinde birden fazla yöntem kullanmak sık sık gerekli oluyor. Tedavi seçenekleri:

Yaşam şeklinin değiştirilmesi: Diyet ve egzersiz ile kilo kontrolü yapılmalı. Her ikisi de profesyonel birinin yardımını gerektirse de ana prensip olarak beslenmede işlenmiş gıdalar ve şekerler azaltılırken tüm tahıllar, meyveler, sebzeler ve yağsız et tüketilmeli. Kilonun yüzde 10 eksilmesi bile adet düzensizliklerini çözebiliyor.

Doğum kontrol hapları: Hamilelik istemeyen kadınlarda adet düzenleyici, erkeklik hormonlarını azaltıcı, sivilce azaltıcı etkileriyle yararlı oluyorlar. Hapların içindeki dengeli hormonların etkisi ile rahim kanseri olasılığı da azalıyor.

Diyabet ilaçları: Diyabet ilaçları PKOS’de de tedaviye katkıda bulunuyorlar. Kan şekerini düzenliyor ve erkeklik hormonunu da azaltıyorlar. Bunun sonucunda tüylenme de azalıyor.

Yumurtlamayı artırıcı ilaçlar: İnfertilite için gerekli diğer araştırmalar da yapıldıktan sonra tek sebep yumurtlama bozukluğu ise bu tür ilaçlar yararlı oluyor. Ancak çoğul hamilelik riski unutulmamalı. İlaçlardan sonra tedavi olarak son basamak tüp bebek uygulaması oluyor .

Cerrahi tedavi: "Ovarian drilling" laparoskopi ile yumurtalık yüzeylerinde delikler açmak demek. Yumurtlama şansını artırıyor. Tıbbi tedaviye cevap vermeyen kadınlarda iyi bir seçenek oluyor. Ancak çok dikkatli yapılmalı, aksi halde yapışıklıklara neden olarak başka bir infertilite sebebinin eklenmesine neden olabiliyor. Obezitesi çok ciddi olan kadınlarda obezite cerrahisi de önerilebiliyor. Kalp hastalığı ve diyabet hastalığı durumlarında ilgili kliniklerle ortak bir tedavi planı yapılıyor.

Tüylenme için tedaviler: Anti-androjen denen ilaçlar tüylenme ve sivilce sorununu çözebiliyor. Yüksek tansiyon tedavisinde kullanılan bir ilaç erkeklik hormonunu da azalttığı için tüylenme tedavisinde kullanılabiliyor. Erkeklerin saç dökülmesini azaltmak için kullanılan bir ilaç da erkeklik hormonu karşıtı etkisini kıl köklerinde yapıyor; bu nedenle kadınların tüylenme şikayetinde de kullanılıyor. Tüylerden kurtulmak için lazer epilasyon gibi diğer tedaviler de eklenebiliyor.

Test: Polikistik over sendromu hastası olabilir misiniz?

İdeal kilonuzdan yüzde 10 daha fazla mı kilonuz var?

Evet – Hayır

Fazla kilonuz bel-karın bölgenizde mi?

Evet – Hayır

Nedensiz yere ağırlığınızın yüzde 10’unu ya da fazlasını aldınız mı?

Evet – Hayır

Kilo vermede güçlük yaşıyor musunuz?

Evet – Hayır

Adet kanaması yıl boyunca 8 kez veya daha mı oluyor?

Evet – Hayır

Adet görebilmek için hap kullanıyor musunuz?

Evet – Hayır

İnfertilite sorununuz var mı?

Evet – Hayır

Üst dudak, çene, boyun, göğüs ve karın bölgenizde tüy artışı var mı?

Evet – Hayır

Saç kıllarınız inceliyor mu?

Evet – Hayır

Sivilce sorununuz var mı?

Evet – Hayır

Deride küçük siğil gibi kabarıklıklar var mı?

Evet – Hayır

Deriniz bazı bölgelerde koyu renkli ya da renk değişikliği var mı?

Evet – Hayır

Depresyon ya da anksiete var mı?

Evet – Hayır

Ailenizde diyabet hastalığı var mı?

Evet – Hayır

Yumurtalık kisti var mı ya da oldu mu?

Evet – Hayır

Ailenizde yumurtalık kisti hikayesi var mı?

Evet – Hayır

Kan şekerinizde dalgalanmalar oluyor mu?

Evet – Hayır

Sonuç: Bu sorulardan 5 den fazlasına evet cevabı verdiyseniz Polikistik over sendromlu olma ihtimaliniz oldukça yüksek.

Hazırlayan: Dilay Argün