Bağırsak sağlığı ile ruh hali arasındaki ilişki giderek daha fazla dikkat çekerken, bilim insanları vagus siniri uyarımı (VNS) adlı yeni bir yöntemin hem inflamatuar bağırsak hastalıkları (IBD) hem de depresyon gibi zihinsel sağlık sorunları üzerinde etkili olabileceğini düşünüyor.

Vagus siniri, beynimiz ile sindirim sistemi başta olmak üzere tüm iç organlarımız arasında bir bilgi otoyolu görevi görüyor. Bu sinir, bağışıklık sistemini düzenleme, inflamasyonu kontrol altına alma, sindirim hareketlerini yönetme ve stres tepkisini dengeleme gibi kritik işlevlere sahip. Yeni araştırmalar, elektriksel uyarım yoluyla vagus sinirinin aktive edilmesinin, Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi bağırsak hastalıklarının semptomlarını hafifletebileceğini gösteriyor.

New York’taki Feinstein Tıbbi Araştırmalar Enstitüsü’nde yürütülen bir klinik çalışmada, 10 ila 39 yaş arası inflamatuar bağırsak hastalığı (IBD) hastaları üzerinde vagus siniri uyarımı denendi. 16 yaşındaki Joseph Beinlich, çalışmaya katıldıktan sonra, günde 7-10 bağırsak hareketi yaşarken bu sayı 1-2’ye düştü. Ayrıca, enerji seviyesinde artış, ağrılarında azalma ve daha sağlıklı sindirim belirtileri gözlemlendi.

Araştırmacılar, vagus siniri uyarımının, bağırsak iltihabına yol açan kimyasalları baskılayarak hastaların semptomlarını iyileştirdiğini belirtiyor. Özellikle asetilkolin adlı nörotransmiterin salgılanmasını artırarak inflamasyonu düşürdüğü düşünülüyor.

Vagus sinirinin ruh sağlığına etkileri

Vagus siniri yalnızca sindirim sistemi üzerinde değil, zihinsel sağlık üzerinde de güçlü bir etkiye sahip. Yapılan araştırmalar, depresyon, anksiyete ve travma sonrası stres bozukluğu (PTSD) gibi hastalıklarla mücadelede de VNS’nin umut vaat ettiğini gösteriyor.

Feinstein Enstitüsü’nde yapılan başka bir çalışmada, doğum sonrası depresyon yaşayan kadınlar kulakları aracılığıyla vagus siniri uyarımı sağlayan cihazlar kullandı. Altı hafta sonunda, kadınların %74’ünde depresyon ve anksiyete semptomlarında belirgin bir azalma görüldü.

Araştırmacılar, beyin ile bağışıklık sistemi arasındaki bağlantının bu süreçte büyük rol oynadığını belirtiyor. İnflamasyonun, mutluluk hormonları olan dopamin ve serotonin seviyelerini düşürdüğü biliniyor. Vagus siniri uyarımı ile inflamasyon azaltıldığında, bu hormonların işlevi normale dönüyor ve depresyon belirtileri hafifliyor.

Amerikan Psikoloji Derneği’nin 2023 tarihli “Amerika’da Stres” çalışmasına göre, yetişkinlerin üçte birinden fazlası en az bir ruh sağlığı tanısı almış durumda. Vagus siniri uyarımı, klasik antidepresan tedavilerine yanıt vermeyen bireyler için yeni ve ilaçsız bir tedavi alternatifi olabilir.

Vagus siniri uyarımı (VNS) nasıl uygulanıyor?

VNS için kullanılan iki temel yöntem bulunuyor:

1. İmplante edilen cihazlar: Göğüs bölgesine cerrahi olarak yerleştirilen ve boyundaki vagus sinirine bağlı olan cihazlar, belirli aralıklarla elektriksel uyarım yaparak siniri harekete geçiriyor. Bu yöntem FDA tarafından ilaç tedavisine dirençli depresyon, epilepsi ve felç sonrası rehabilitasyon için onaylanmış durumda.

2. Dışarıdan uygulanan (non-invaziv) cihazlar: Kulak üzerinden veya boyundan vagus sinirine düşük voltajlı elektrik sinyalleri gönderen taşınabilir cihazlar, cerrahi müdahale gerektirmeden uygulanabiliyor. Bu yöntem özellikle inflamatuar bağırsak hastalıkları ve doğum sonrası depresyon gibi durumlar için test ediliyor.

Yeni bir tedavi yöntemi mi, destekleyici terapi mi?

Uzmanlar, vagus siniri uyarımının tek başına bir tedavi yöntemi olmaktan ziyade, mevcut ilaç tedavileriyle birlikte kullanıldığında daha etkili olabileceğini belirtiyor.

Minnesota Üniversitesi IBD Programı’ndan Dr. Byron Vaughn, bu yöntemin tam bir tedavi sağlamaktan çok, semptomları hafifletmede yardımcı olabileceğini söylüyor. Özellikle Crohn hastalığı gibi bağışıklık sistemini etkileyen hastalıklarda, VNS ile bağışıklık yanıtının düzenlenebileceği düşünülüyor.

Öte yandan, VNS’nin psikiyatrik hastalıklar üzerindeki etkisi giderek daha fazla araştırılıyor. Depresyon için uzun süredir FDA onayı bulunan bu yöntem, şizofreni ve bipolar bozukluk gibi rahatsızlıklar için de test ediliyor.

Vagus siniri uyarımı kimler için uygun?

Henüz IBD ve diğer bağışıklık temelli hastalıklar için FDA onayı bulunmasa da, uzmanlar bu yöntemin aşağıdaki gruplar için umut verici olabileceğini belirtiyor:

• İlaç tedavisine dirençli inflamatuar bağırsak hastalığı (IBD) hastaları
• Doğum sonrası depresyon ve majör depresyon hastaları
• Bağışıklık sistemini ilgilendiren kronik hastalıklara sahip bireyler
• Travma sonrası stres bozukluğu (PTSD) yaşayanlar

Vagus siniri, hem sindirim hem ruh sağlığı için kritik bir yapı olabilir

Araştırmalar, vagus sinirinin bağışıklık sistemi ve beyin sağlığı üzerindeki rolünü giderek daha fazla ortaya koyuyor. İnflamasyonu kontrol altına alarak hem bağırsak sağlığını iyileştirme hem de depresyon ve anksiyete gibi psikiyatrik hastalıklara alternatif bir tedavi sunma potansiyeline sahip.

Henüz her hastaya uygulanabilir bir yöntem olmasa da, gelecekte VNS’nin biyoelektronik tıbbın önemli bir parçası haline gelmesi bekleniyor. FDA onayı alan yeni uygulamalar ve daha geniş klinik çalışmalarla, bu yöntemin modern tıbbın bir parçası olup olmayacağı zamanla netleşecek.

Kaynaklar: Stacey Colino. "What to Know About Vagus Nerve Stimulation for IBD". Şuradan alındı: https://time.com/7200060/vagus-nerve-stimulation-for-ibd-autoimmune-treatment/. (10.12.2024).

Kevin Tracey. "Can stimulating the vagus nerve improve mental health?". Şuradan alındı: https://feinstein.northwell.edu/news/insights/vagus-nerve-stimulation-and-mental-health. (12.06.2024).