Kendinizi henüz bitirilmemiş, yarım kalmış işleri sık sık düşünürken bulduğunuz oluyor mu? Bir kısmını bitirdiğiniz projeniz geceleri uykunuzu kaçırır, ya da hala bitiremediğiniz bir roman kafanızın içinde döner durur... Telaş etmeyin, bu tamamen normal; bitirilmemiş, yarım kalmış işlerle ilgili düşünmeyi bir türlü bırakamamamızın bilimsel bir sebebi var. Psikologların ‘Zeigarnik Etkisi’ olarak tanımladığı bu durum, tamamlanmamış işlerin neden zihnimizi tamamlanmış olanlardan daha fazla meşgul ettiğini açıklıyor.

Bir şeyi yapmaya başladığınızda ve onu bitirmeden bıraktığınızda, başka bir şey yapmaya başlamış olsanız bile bitmemiş işle ilgili düşünceler aklınızda dönüp durmaya devam eder. Yarım kalan işinize geri dönüp onu bitirme ihtiyacı duyabilir, sık sık buna itildiğinizi hissedebilirsiniz. Sizi alıp götürmüş, sürükleyici bir romanı sürekli düşünüyor olmanızın nedeni budur. Ya da bir video oyununa başladıktan sonra oyunu kazanana/bitirene kadar bir türlü rahat edememeniz...

Diziler de bizde benzer bir etki yaratarak Zeigarnik Etkisi’nden faydalanırlar. Bölüm bitmiştir ama hikaye tamamlanmamıştır, senaristler bazı kısımları özellikle ucu açık ve merak uyandıracak şekilde bırakırlar ki dizinin yeni bölümünün yayınlanacağı tarihi unutmamıza izin vermeyecek kadar merak edebilelim...

Zeigarnik Etkisi nedir?

Zeigarnik Etkisi aynı zamanda bazı şeyleri bir türlü aklımızdan çıkaramamıza neden olsa da, etkisi geçtiğinde aklımıza kazınıp kalacağını düşündüğümüz şeyleri aniden unutmamıza da neden olabilir. Okuldayken sıkı sıkıya hazırlandığınız o sınavları ve sınavı geçtikten sonra çalıştığınız konuları hatırlamakta zorlandığınız zamanları düşünün.

Rus psikolog Bluma Zeigarnik, Viyana’daki kalabalık bir restoranda otururken fark etmişti: Garsonlar, parası henüz ödenmemiş siparişleri daha iyi akıllarında tutuyorlardı. Hesap bir kez ödendi mi, siparişin detaylarıyla ilgili bilgileri hatırlamakta zorlanıyorlardı.

Zeigarnik, bu keşfinin üzerine bir dizi araştırma yaptı. Araştırmaya katılan deneklere ipe boncuk dizme, yapboz yapma ya da bazı matematik problemlerini çözme gibi basit görevler verildi. Deneklerin yarısı, elindeki görev üzerinde uğraşırken rahatsız edildi ve işlerini yarım bırakmaları sağlandı. Bir saat sonra, işlerini tamamlayan ve yarım bırakan iki gruba yaptıkları işin detaylarıyla ilgili sorular soruldu. İşleri yarım bırakan kişiler, diğerlerine kıyasla bu detayları çok daha iyi hatırlıyordu. Deneyin bir başka versiyonunda ise yetişkin deneklerin bitirilmemiş işleri %90 oranında daha iyi hatırladıkları sonucuna ulaşıldı. Çalışma 1927’de “Bitirilmiş ve Bitirilmemiş İşler Üzerine” başlığı ile yayınlandı.

Zeigarnik Etkisi bilim dünyasında ilgi çeken bir teori olarak anıldı ve 1960’lı yıllarda yapılan bazı çalışmalar da bu teoriyi destekledi. Hafıza üzerine çalışan John Baddeley, katılımcıların bir dizi anagramı çözmesi beklenen bir deneyde, verilen sürede anagramı çözemeyen deneklere cevaplar söylendi. Katılımcıların, çözemedikleri anagramlardaki kelimeleri daha iyi hatırladıkları ortaya çıktı. Bitirilmemiş işlerle ilgili detayları hafızamıza kazıdığımız fikri bu deneyle de desteklenmiş oldu.

Zeigarnik Etkisi’nden nasıl faydalanabiliriz?

Zihnimizin yarım kalmış işlere daha iyi odaklanması, avantaja çevirebileceğimiz bir özellik olabilir. Yığılmış iş listenizin gece boyunca aklınızı kurcalaması, sizi uyutması değil elbette; bu etkiyi yararınıza kullanmak için bazı küçük hileler yapabilirsiniz:

Bir sınava hazırlanırken tüm konuları tek seferde çalışıp bitirmek yerine aralıklarla çalışın. Ara verdiğiniz zamanlarda zihniniz konuyu tekrar edip duracak, böylece daha iyi öğrenmiş olacaksınız.

Önemli şeyleri hatırlamakta zorlanıyorsanız, ezberlemek için bir şeyi üst üste defalarca tekrar etmek yerine onu düşünürken araya başka şeyler sokarak ‘hafızaya kazıma’ işleminize ara vermeyi deneyin.

Bir türlü tamamlayamadığınız işler için üşengeçliğinizi suçlamayı bırakın. Sadece o işe başladığınızda bile, yarım bırakmış olduğunuzda meselenin sizi rahatsız edecek kadar aklınıza gelip durması uzun sürmeyecek ve işi bitirmeniz için gerekli motivasyonu bulmanız daha kolay olacak. ‘İlk adımı atın, gerisi gelir’ yaklaşımını deneyin!

Referanslar: Kendra, Cherry. (2019). An Overview of the Zeigarnik Effect and Memory. Şuradan alınmıştır: https://www.verywellmind.com/zeigarnik-effect-memory-overview-4175150