Tabu yıkıcı bir kadının ardından...

İranlı Maryam Mirzakhani 40 yaşında kansere yenilerek hayatını kaybetti. Mirzakhani dört yılda bir, 40 yaş altı gelecek vaat eden matematikçilere verilen Fields madalyasının da sahibiydi. Matematiğin Nobel’i diye bilinen ve 1936 yılında verilmeye başlanan Fields madalyasına sahip toplam 53 kişi arasında kadın olan bir tek Maryam Mirzakhani’ydi.

Mirzakhani 1977 yılında Tahran’da doğdu. Çocukken okumayı çok sevdiğini ve yazar olmayı düşlediğini söylüyor bir röportajında. Ortaokula gitmeye başladığı sıralarda İran-Irak Savaşı’nın artık sonlarına gelinmişti. “Ben ergenliğe girdiğimde işler durulmaya başlamıştı, bu yüzden şanslıyım” diye ekliyordu.

Savaşa doğmuştu, ama bilim merakının gelişmeye başladığı dönemlerde en hararetli dönemler geride bırakılmıştı artık. Kafasını merakına verebilecek fırsatı yaratıyordu bu da onun için. Matematiğe, daha genel anlamda bilime olan ilgisinin köklerini ise okuldan eve her döndüğünden neler öğrendiğini kendisine anlatan abisine bağlıyor.

Lisede uluslararası matematik olimpiyatlarına katılmış ve altın madalya almıştı. Lisans diplomasını Tahran’da Şerif Teknik Üniversitesi’nde tamamlamış, ardından doktorasını yapmak üzere Harvard’a gitmişti. Mirzakhani 2008 yılından itibaren Stanford Üniversitesi’nde profesör olarak görev yaptı.

Mirzakhani birçok açıdan tabu kıran, yenilik yapan bir insandı. Matematikteki becerileri için “daha önce kimse tarafından düşünülmemiş olanı düşünebilen” denirken ölümüyle de İran basınında uzun zamandır olmamış bir şey gerçekleşti. Matematiğin kraliçesinin ölüm haberini manşetten duyuran İran gazeteleri, Mirzakhani’nin başı açık fotoğrafını basarak, başörtüsüz kadın görüntüsü kullanmama kurallarını yıkmış oldular.

Çek asıllı bilim adamı kocası Jan Vondrak ve 6 yaşındaki kızı Anahita’yı geride bırakan Maryam’ın yıktığı tabular sadece bunlarla da sınırlı kalmadı. İranlı kadınların Müslüman olmayan, farklı milletlerden adamla evliliği İran yasaları tarafından tanınmıyor ve ortak çocuklarının İran’a giriş çıkışına izin verilmiyor. Mirzakhani’nin ölümünden sonra bazı İran parlamenterleri acil olarak bu yasada düzenlemelere gidilmesi gerektiğini gündeme getirmişler.

Mirzakhani’nin kısa fakat etkili hayatı gerçek süper kahramanların, çizgi filmlerdeki gibi gözünden ateş çıkarmasına ya da uçaklarla yarışmasına gerek olmadığını bize tekrar hatırlatıyor. Bir tutkunun peşinden gidebilen, “Erkek çocukları matematikte daha iyidir” diye bilinen evrensel önyargıya rağmen bu alanda büyük başarılara imza atarak milyonlarca kadına ilham olan ve ölümüyle bile kalıplaşmış algıları yıkmayı başaran Maryam’a ve onun gibilere selam olsun…