Doğum planı ya da doğum tercih formu, doğuma girmeden önce hastane ekibine iletilmek üzere hazırlanan ve gebe ile partnerinin doğum süreci ve doğum sonrası ile ilgili tercihlerini içeren bir listedir. Acil bir durum gerçekleşmediği sürece nasıl bir doğum süreci tercih edildiği, hangi müdahalelerin tercih edilip edilmediği, doğumun hemen sonrasında bebekle ilgili uygulamaların nasıl olmasının istendiği gibi detayların belirtildiği bu liste hem annenin güvenli ve huzurlu bir doğum süreci geçirebilmesi hem de hastane ekibi ile iletişimin kolaylaştırılması için hazırlanır.

Bir doğuma hazırlık eğitimine katıldıktan sonra ya da doğum için görüşülen doktordan/ebeden detaylı bilgilendirme alındıktan sonra anne adayı, doğumda neleri isteyip istemeyebileceği ile ilgili bilinçlenir ve bir doğum tercih formu hazırlayarak, hastane ekibine bu tercihlerini bildirebilir.

Son günlerde sosyal medyada “doktora nasıl doğum yaptıracağını anlatıyorlar” şeklinde tartışılan doğum planı, aslında doktor ve gebe ile karşılıklı kurulan güven ilişkisini desteklemenin en güzel yolu. Anne-baba adaylarının elbette bir doktora ya da ebeye nasıl doğum yaptıracağını anlatmayı değil, tercih hakkını kullanarak doğumda imkanlar dahilinde neleri tercih edip etmeyeceğini nazikçe belirtmeyi amaçlayarak hazırladıkları doğum planı, dünyadanın çeşitli ülkelerinde ve hatta Türkiye’de de, yaygın ve desteklenen bir uygulama.

Doğum planı ne işe yarar?

Doğuma hazırlık süreci, yalnızca nasıl doğum yapılacağını öğrenmeyi değil, doğumda uygulanması muhtemel müdahalelerle, bebeğin ihtiyaçlarıyla ilgili de bilgilenmeyi içerir. Doğumun nasıl ilerleyebileceğini öğrenmek, doğum sürecinde ve sonrasında nelere ihtiyaç duyulabileceğinin de anlaşılmasını sağlar.

Doğum yapmak üzere olan her kadının, belirli müdahaleleri tercih etme veya reddetme hakkı vardır. Doğumuna hazırlanmış ve gebenin tercihlerine saygılı bir doktor ile çalışan bir anne adayının, bilgilendirilmiş onam formunu imzaladıktan sonra doğum tercih formunu da hastane ekibine iletmesi, karşılıklı bir güven ilişkisinin oluşması için önemli adımlardır.

Doğum tercih formu neleri içerir?

Hastanelerde rutin olarak sunulan bilgilendirilmiş onam formu, genellikle vajinal ve sezaryen doğum prosedürlerinin nasıl işlediği, hangi müdahalelerin uygulanabileceği, riskli durumlarda ne tür önlemler alınabileceğine dair bilgileri içerir. İnsan hakları kapsamında, hastaneye başvuran her kişinin bu onamı kabul veya reddetme hakkı bulunur. Elbette annenin ve bebeğin sağlığını önceliklendiren uygulamaları içeren bu form, hasta güvenliğini sağlamak için kıymetlidir.

Bu nedenle doğum tercih formu ile bilgilendirilmiş onam formu, birbirine karşıt ifadeleri içermez. Doğum tercih formu ya da doğum planının, “acil bir durum olmadığı müddetçe” ibaresini içermesi tercih edilir. Buna örnek olarak, epizyotomi tercihinden bahsedebiliriz.

Epizyotomi, bebeğin doğum kanalında ilerledikten sonra çıkım aşamasındayken, vajinadan çıkışını kolaylaştırmak için perine bölgesinde açılan tıbbi kesiyi ifade eder. Genellikle doğumun son aşamasında bebekte stres oluştuğunda, kalp atışları düzensizleştiğinde ya da doğumun hemen gerçekleşmesini gerektiren bir acil durum oluştuğunda uygulanır ve bebeğin çıkışını hızlandırarak fayda sağlar. Ya da, bebeğin pozisyonu ile ilgili bir sorun olduğunda, çıkış aşamasının perine bölgesinde daha büyük bir yırtığa neden olabileceği öngörüldüğünde uygulanır ve bu sayede annenin perine bölgesinin korunması hedeflenir.

Bazı hastanelerde, doğumun daha hızlı gerçekleşmesi için son aşamada epizyotomi rutin olarak, yani bir acil durum oluşup oluşmadığına bakılmaksızın her gebeye uygulanmaktadır. Burada, annenin tercih hakkı doğar. Yani bir anne, epizyotomi kesisi uygulanmadığında oluşabilecek doğal yırtık riskini almak istemeyerek rutin epizyotomi uygulanmasını kabul edebilir. Ya da, olası riskleri doktoru ile önceden değerlendirerek, bu uygulamayı reddedebilir.

Doğumda uygulanan suni sancı, sürekli NST takibi, hareketin kısıtlanması, epidural anestezi, ağrı kesici/narkotik uygulanması, kivi/vakum kullanılması, yeme-içmenin kısıtlanması, damar yolu açılması, serum verilmesi ve benzeri tıbbi müdahaleler de, yukarıdaki örnek üzerinden değerlendirirsek, doğum sürecinde tercih edilebilir veya acil bir durum olmadıkça, tercih edilmiyor olabilir. Aynı şekilde doğum sonrasında da plasentanın ayrılması, göbek kordonunun kesilmesi, bebeğe uygulanan aspirasyon ve benzeri müdahaleler için de gebe, tercihlerini bildirebilir.

Doğum tercih formu nasıl hazırlanır?

Doğum tercihlerinizi sıralamadan önce, bu tercihlerle ilgili bilgilenmiş ve doktorunuzla anlaşmış olmanız şarttır. Çünkü sizin doktora ve hastane ekibine güveniyor olmanız kadar, hastane ekibinin de size güvenebiliyor olması gerekir. Yani işbirliği yapmaya açık olmanız, müdahale edilmesi gerektiğinde onlara güveneceğinizi belirtmeniz çok önemlidir.

Bu karşılıklı güven ortamı yaratıldıktan sonra, doğum tercih formunuzu yine doktorunuzdan aldığınız bilgiler doğrultusunda hazırlayabilirsiniz. Doğum tercih formu, belirli konuları içerebilir:

Doğumun ilk aşaması ile ilgili detaylar: Doğumun başlatılması ile ilgili müdahaleler, çok erken aşamalarda evde kalmayı tercih etmeniz gibi detayları belirtebilirsiniz. Hastaneye vardığınızda nereye yerleşeceğinizi ve doğum kasılmaları sürecini nasıl geçirmeyi istediğiniz de açıklanabilir.

Doğumun ikinci aşaması ile ilgili detaylar: Bu kısımda damar yolu açılması, rutin suni sancı uygulanması, epidural teklif edilmesi, yeme-içmenin kısıtlanması, hareketinizin kısıtlanması, sürekli fetal görüntüleme, sık vajinal muayene, odada mahremiyetin sağlanması gibi uygulamalarla ilgili tercihleriniz yer alabilir.

Doğumun son aşaması ile ilgili detaylar: Doğumhaneye gidildiğinde ya da ıkınma aşaması başladığındaki tercihlerinizi belirtebilirsiniz. Yönlendirilmiş ıkınma, doğumda yanınızda eşinizin veya destekçinizin de bulunması, epizyotomi, karın bölgesine baskı uygulanması, vakum/kivi gibi araçların kullanılması ile ilgili tercihlerinizi açıklayabilirsiniz.

Doğum sonrası ile ilgili detaylar: Bebeğin göbek kordonunu kesmeden önce bekletilmesi, bebeğin hemen annenin göğsüne yatırılması ve ten tene temasın sağlanması, bebeğin ilk kontrollerinin anne kucağında yapılması, bebeğe yapılan medikal uygulamaların geciktirilmesi, bebeğin yıkanmaması gibi tercihleriniz de son aşama tercihleri olarak belirtilebilir.

Doğumda kadının tercihlerine saygı duyulması ile ilgili akademik yazılara göz atmak isterseniz, aşağıdaki kaynaklardan faydalanabilirsiniz:

• Kadın Doğumda Bilgilendirilmiş Onam ve Ret: Uygulanabilir Etik Rehber

• Birth Plans and Childbirth Education: What Are Provider Attitudes, Beliefs, and Practices?

• The Impact of Choice and Control on Women’s Childbirth Experiences

• WHO Safe Childbirth Checklist Implementation Guide

• Evaluation of the birth plan implementation: a parallel convergent mixed study