Giriş: 27 Mayıs 2016 Cuma

İnsan hakkı olarak emzirme

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, “Temel insan hakları” normlarından oluşur. Buna göre; kadın hakları, çocuk hakları, meslek hakları, sosyal haklar gibi diğer belgeler, temel insan hakları normlarından türetilmiş hakların detaylandırılmış halleridir.

İnsan haklarının ana gövdesini oluşturan ilk madde şudur: “Bütün insanlar özgür; onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler, birbirlerine kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar”. Öyleyse, buradan anlaşılması gereken temel ilke, “İnsan hakları, insanların birbirine davranışıdır”.

Peki, emzirme ve insan hakları arasında nasıl bir ilişki vardır?

Bildirgenin 25. Maddesi şöyle der, “Herkesin kendisinin ve ailesinin sağlık ve refahı için beslenme; anaların ve çocukların özel bakım ve yardım görme hakları vardır”. Buna göre, bu hakkı öncelikli koruyacak olanlar devlet, kamu kurumları, ilgili bakanlıklar, sağlık kurumları ve sağlık uzmanlarıdır. Bu kurumların ve kişilerin bu hakkı koruma yolları ise, “Çocuk Haklarına Dair Sözleşme” de detaylandırılmıştır. Sözleşmenin 24. Maddesinin tamamı bu konuya ayrılmıştır. Madde der ki; “Devletlerin, çocuğun olabilecek en iyi sağlık düzeyine kavuşması yönünde çalışması; bebek ve çocuk ölüm oranlarının düşürülmesi için mücadele etmesi, anneye doğum öncesi ve sonrası uygun bakımın ve desteğin sağlanması gerekir.” Bu bağlamda, “Bütün toplum kesimlerinin özellikle ana-babalar ve çocukların, çocuk sağlığı ve beslenmesi, anne sütü ile beslenmenin yararları, toplum ve çevre sağlığı konusunda temel bilgileri elde etmeleri ve bu bilgileri kullanmalarına yardımcı olunması gerekir.” Maddenin bu cümlesi son derece önemlidir. Emzirme konusunda doğru bilgilendirme işi, sadece ana-babaları değil, toplumun tüm kesimlerini kapsar.

Bugün bilimsel olarak; emzirmenin, bir çocuğun en iyi sağlık düzeyine ulaşmasında ve bebek ölüm oranlarının düşürülmesinde en önemli kaynağı oluşturduğu bilinmektedir. Bu nedenle de, Uluslararası alanda “Mama Kodu İlkeleri” ile emzirme becerilerinin gelişmesinde engel olarak görülen bir takım uygulamalara sınırlama getirilmesi hedeflenmiştir. Ülkemizde de bebeklerin emzirilmesi yönünde destek ve bilgi vermek amacıyla, halka yönelik kamu spotları oluşturulmakta, Bebek Dostu Hastane uygulamaları yaygınlaştırılmakta ve hukuki anlamda da Türk Gıda Kodeksi Bebek Formülleri (2014/31) ve Devam Formülleri (2014/32) Tebliği gibi belgelerle “emzirme hakkı”, korunmaya çalışılmaktadır. Görüldüğü gibi, tüm bu belgelerde emzirme hakkı korunarak aslında insan haklarının korunması amaçlanmaktadır.

Öyleyse diyebiliriz ki;

Mama Kodu ihlalleri
Bebek Dostu Hastane kriterlerinin ihlalleri
Türk Gıda Kodeksi Bebek Formülleri ve Devam Formülleri tebliğinin ihlalleri

Aynı zamanda çocuk hakları ihlali, yani insan hakları ihlalidir.

Bu belgelerde emzirme konusuna gösterilen önem çok açıktır. Bu belgeler, birbirine benzer yollarla aynı şeyi korumayı amaçlar. Bu amaç, emzirme becerilerinin geliştirilmesi, korunması ve sürdürülmesidir.

Bu belgeler özetle şunları söyler:

Emzirme, bebeğin doğumundan itibaren en kısa zamanda başlatılmalıdır.
Sağlık kurumları ve uzmanlar, tüm annelere gebelik dönemlerinden itibaren emzirme eğitimleri kapsamında tarafsız, doğru ve aydınlatıcı bilgiler vermelidir.
Sağlık kurumları ve sağlık uzmanları tarafından, emzirmeye zarar verebilecek olan materyaller (biberon, emzik, gereksiz mama) kullanılmamalı, annelere önerilmemeli, tanıtılmamalı, eşantiyon olarak dağıtılmamalı ve olası risklerden söz edilmelidir.
Bebeğin beslenmesine ilişkin herhangi bir başka yol, emzirmeye üstün tutulmamalı; annelere emzirmenin üstünlüğü anlatılmalıdır.
Herhangi bir formül mama firması annelere yönelik direk ya da dolaylı mama reklamı, önerisi ve tanıtımı yapamaz.
Bebek beslenmesinde formül mamaların ideal olabileceğine dair herhangi bir ima, resim ve özendirici yazı kullanılamaz.
Hiçbir formül mama için, firma yetkilileri ya da uzmanlar tarafından anne sütüne -benzer/-yakın/-gibi- sözcükler kullanılamaz, ima edilemez, çağrışım yapacak bir cümle dahi kurulamaz.
Hiçbir mama firmasının logosu ya da marka ismi, ürün ambalajı dışında bir afişte, eğitimde, süper markette, halka açık hiçbir yerde yer alamaz.
Mamaların 0-12 ay arasını kapsayan 1 ve 2 numaralı bebek formülleri, diğer numaralarla herhangi bir karışıklığa neden olmayacak şekilde ayrı ambalajlanmalıdır.
Hiçbir mama firması yetkilisi, çalışanı ve/veya pazarlamacısı, birebir anneye ulaşmamalı, annelere yönelik herhangi bir mecradan tanıtım yapmamalıdır.

Buna göre, emzirmenin korunması öncelikle sağlık kurumlarının ve sağlık uzmanlarının görevidir. Tüm sağlık kurum ve kuruluşları, uzman ve çalışanları o toplumun sağlık hakkını koruyarak insan haklarına hizmet ederler. Bu hizmeti emzirme konusunda da aynı şekilde sürdürmelidirler.

İnsan hakları, insanların birbirlerine davranışıdır. Öyleyse, emzirme konusu da sadece kamu kurum ve kuruluşlarının konusu değil, toplumun her kesiminin duyarlı olması gereken bir konu olarak tanımlanabilir. Yani, sokaktaki teyzenin, amcanın, komşunun emziren veya emzirmek isteyen bir anneye davranışı ya da televizyondaki bir dizinin, bir filmin ya da bir reklamın emzirme becerilerine zarar verebilecek içerik ve materyallerin kullanımına karşı duyarlılık göstermesi ya da bir sanatçının, bir uzmanın, sevilen bir ismin halka yönelik emzirme yönünde destekleyici bir tavır sergilemesi, toplumun tüm kesimlerinin emzirme hakkını koruması olarak ifade edilebilir.

Taksonominin babası Carolus Linnaeus (1758), biz insanları canlıların arasında memeliler olarak sınıflandırmıştır. Bu şu anlama gelir; biz insanlar tür olarak yavrularımızı emzirerek besler, büyütürüz. Emzirmek, besleme ve beslenmeye ilişkin insanın temel eylemlerindendir. Emzirmek, insanın kendi türünün zihinsel ve fizyolojik gelişimi için en temel besinleri ve de türün duygusal bağ ihtiyaçları için gerekli olan ten temasını içerir.

Unutmayalım ki, emzirmek bir bebeğin beslenme hakkıdır. Emzirmek, bir bebeğin en iyi sağlık düzeyine ulaşabilmesinde, sevgi ve bağışıklık ihtiyaçlarının karşılanmasında en önemli kaynaktır. Bu bilgiler doğrultusunda insanların birbirine emzirme konusunda gösterdikleri her destek yeni bir neslin daha sağlıklı ve sevgi dolu gelişmesine olanak sağlayabilir.

Özetle, toplumun her kesiminin emzirme konusunda duyarlı ve destekleyici bir tavır takınması, insan hakkı koruması olarak tanımlanabilir.

Yazıda adı geçen belgeler: