Ladin’in deney tüpünde gördükleri…

Çocuklara proje hazırlatmak şimdi okullarda çok moda. Malum o projelerin çoğunu da ya veliler hazırlıyor, ya da aşırı derecede projenin sonucunu yönlendiriyorlar. Bizzat kendimden biliyorum. Ladin’in son hazırladığı projeyle “kediler neden bardaktan su içemiyor” sorusuna yanıt aradı. Soru Ladin’in sorusuydu ama biz anne baba olarak tabii ki bana göre gereğinden çok fazla destek olduk. Olmakla da iyi ettik, çünkü Ladin’in okulunda çocuklar projelerini sunuyorlar. Ve tabii ki biz de çocuğumuzu inandığımız şeyde ısrarla mağdur etmedik, düzene ayak uydurduk. Beklendiği gibi bir proje sunumu oldu ve Ladin’in sorusuna beklenen cevap bulundu. Kediler başparmakları olmadığı için bardak tutamazlar. Başparmağı olan canlılar bardak ve benzeri şeyleri tutabilirler.

Takdir edersiniz ki bu cevabı Ladin bulmadı. Babasıyla biz cevabı bulduk ve sonra ona bu cevabı sınıfta anlatması için bir sunum hazırlamak konusunda internetten fotoğraflar indirerek yardımcı olduk. Kediler neden bardakla su içmez? Sorusunu soran 6 yaşında bir çocuk asla başparmakları olmadığı için diye bir cevap bulmaz. Bu cevap bilgi olarak dünyada var ama o bilgiye ulaşacak araçlara 6 yaşındaki çocuk sahip değildir. Ve zaten projecilik de bu değildir.

6 yaşındaki çocuğun bu soruyu soran muhteşem zihni, bu soruyu araştıracak muhteşem donanıma da sahiptir. Ama bu soruyu sormak nasıl biz yetişkinlerin aklına gelmiyorsa, sorunun cevabına da aklımız ermez. Biz kendi yetişkin dünyamızın soru sorma ve cevap bulma araçları ile körüzdür. Çocuğu “başparmakları yok” cevabına o körlükle itekleriz. Köpkör okul ve veliler bu proje ile harika bir öğrenme yaşandığını sanıp sevinirler. Halbuki olmakta olan bir çocuğun sahip olduğu donanımı aşağılama, görmezden gelmek ve yok etmektir. Bir çocuk kedilerin başparmağı olmadığını bilse ne olur bilmese ne olur. O projedeki tek kıymetli unsur o muhteşem sorudur. Kör olmasak, Ladin’in o sorunun peşine kendi imkanları ile düşmesine tahammül edebilir ve bulacağı olağan üstü cevabı duyabilirdik.

Reggio Emilia eğitim yaklaşımını belki duymuşsunuzdur. Reggio projelik üzerine kurulmuş bir sistemdir. Ama kurucusu Loris Malaguzzi bu yaşananları duysa mezarında ters döner. Reggio’da çocuklara projelere için ortam hazırlanır, kolaylaştırıcılık sağlanır. Kimse çocuktan belirli bir sonuç beklemez. Projeler aylar sürer.

Çocuklar kendi muhteşem donanımlarının sunacağı muhteşem cevapları bulurlar. Kedilerin neden bardaktan su içmediği çocuktan çocuğa, yaştan yaşa değişir. Ama çoğunlukla hiçbiri ‘başparmakları yok da ondan’ kadar sıkıcı ve kestirip atan bir cevap değildir.

Ladin’in okulda en zevk aldığı ders big bang adlı bilim kulübü. Her akşam evde deneyler yapıyor. Deneyden kaldırıp, zorla ödeve oturtmanın haklı iç çatışmasını yaşıyorum.

Geçtiğimiz akşam uzun süre soda ile deneyler yaptı. Sodanın o köpüren hali hoşuna gitti. Sodanın içine bir sürü şey atıp uzun uzun baktı. Attığı şeyler, sarı ve kahverengi kuruyemişler ve kuru meyvelerdi. Sonra da bir çin yemek çubuğu ile hepsini karıştırdı. Sodanın içindeki cisimler döndü döndü, birbirine karışıp dolandı. Ladin zevkle seyretti, seyretti...

Sonunda bazı şeyler sodanın üstünde yüzmeye başladı, bazıları dibe çöktü. Ben de Ladin “ne görüyorsun bu deneyde” diye hemen sordum. Yetişkin yarım aklım, çocuğa “bazıları dibe çöktü bazıları yüzdü”yü buldurmak istedi. Ladin gözün bardaktan ayırmadan sevinçle “sonbahar görüyorum” dedi.

Hayretle bardağın içine baktım. Gerçekten de sonbaharın bütün renkleri ve dokusu oradaydı.

Hangi gerçek bilimsel deney, zaten var olan bir şeyi bulmak içindir ki? Her deneyin, her projenin sonunda çocukların deney tüpünde sonbaharı bulma hakkını korumamız gerekir.