Ödül neden işe yaramıyor?

Araştırmalar, ceza sistemi ile büyütülen çocuklar çok daha agresif olduğunu, tamamen serbest bırakılan çocukların ise kendine daha az güvendiklerini ortaya koyuyor. Peki ne yapmalı?

Çocuk psikoloji üzerine çalışan Amerikalı Psikolog Aletha Solter, ceza ve ödül içermeyen, otoriter olmayan bir disiplin şekli öneriyor ve adına da demokratik anne/babalık diyor.

Ceza ile görüşlerini geçen hafta yazmıştım. Bu hafta ödülle ilgili görüşlerine yer veriyorum.

Ödülü olumlu bir şey gibi algılıyoruz ama ödül ceza ile hemen hemen aynı mekanizma ile çalışıyor. Her şeyden önce ödül veriyorsanız, vermediğiniz anda ceza vermiş oluyorsunuz. Yani ödül bir noktada cezaya dönüşüyor. Ve yine ceza gibi ödül de size istediğiniz sonucu vermiyor. Araştırmalar ilginç. Amerika’da daha önce hayatlarında hiç kefir içmemiş iki grup çocuğa kefir verilmiş, bir gruptaki çocuk kefir içtikleri için ödüllendirilmiş, diğer grup ödül olmaksızın sadece kefir ile tanışmış. Araştırmanın sonunda ödül verilmeyen gruptaki çocukların kefiri daha çok sevdikleri ve içmek konusunda daha istekli oldukları görülmüş.

Amerikalı Psikolog Aletha Solter, gerçek bir hikaye üzerinden ödülün tetiklediği mekanizma ile ilgili çok ilginç bir tespit aktarıyor.

Her gün evine giderken geçtiği bir mahalledeki çocuklar, bir psikoloji profesörüne etnik kökeni nedeniyle sataşıyorlarmış. Profesör, bu sataşmaları çocukların hakaretlerini ödüllendirerek son vermeye karar vermiş. Çocuklara eğer ona hakaret etmeye devam ederlerse, her birine günde 1 dolar vereceğini söylemiş. Çocuklar çok mutlu olmuş ve kısa bir süre içinde hakaret eden çocuk sayısı artmış. Profesör, “1 dolar bana artık çok geliyor” diyerek yavaş yavaş çocuklara ödediği parayı 5 sente kadar indirmiş. Çocuklar 1 hafta önce bedava yaptıkları ve çok zevk aldıkları sataşmaları, profesör yeterince para ödemediği için kızarak tamamen bırakmışlar.

Özetle, çocuğunuzun bir davranışı içselleştirip benimsemesini istiyorsanız yapacağınız son şey o davranışı ödüllendirmek olmalı. Bir davranışı ödüllendirdiğiniz anda çocuğunuzun dikkati ve motivasyonu davranışın kendisinden ödüle kayıyor.

Ödül sistemi, bir şeyleri, başkalarından gelecek takdir ya da zorlama nedeniyle değil, kendi içsel motivasyonu nedeniyle yapan bireyler yetiştirmemize katkı sağlamıyor.

Tam da şu anda, “O yok, bu yok, peki, ama ne yapacağız?” sözleri kulaklarımda çın çın çınlıyor. Solter, demokratik ebeveyinliği çare olarak görüyor.

Demokratik ebeveynler sağlıklı sınırları çok açık ve net bir biçimde koyarken kendi yaşamları ya da evin düzeni ile ilgili önemli konularda çocuklara söz hakkı tanıyorlar.