Montessori terminolojisi: 12 tanımlayıcı kavram

Montessori metoduyla yeni tanışan, eğitime farklı bir yaklaşım getiren bu sistemi anlamak üzere farklı kaynakları araştran anne babalar, klasik eğitimde duymadıkları pek çok terimle karşı karşıya gelirler. Bu terimler Montessori sisteminin temsil ettiği felsefeyi, değerleri, içeriği yansıtan kavramlardır. Montessori metodunu tam olarak anlamak için, sistemi aktaran kaynaklardan etkin şekilde yararlanabilmek için temel Montessori terminolojisine aşina olmak gerekir. İşte Montessori metodunun özünü oluşturan en temel 12 terim…

Sünger Beyin (Absorbent Mind)

Maria Montessori çocuğun bir yetişkinden çok daha büyük bir öğrenme kapasitesine sahip olduğuna inanır ve bunu ifade etmek amacıyla “absorbent mind”, “sünger beyin” terimini kulannır. Öğrenme çocuk için doğal bir süreçtir ve çocuk çevresinin kendine sunduğu her türlü bilgiyi bir sünger gibi emerek, özümseyerek öğrenme sürecine dahil eder. Çocuk etrafındaki uyaranlara doğal bir dürtüyle ilgi duyar ve zihnini bu uyaranların sağladığı bilgi akışına açık tutar. “Absorbent mind” terimi çocuğun sahip olduğu bu doğal algıya açıklık durumunu ve büyük öğrenme kapasitesini ifade eder.

Montessori Materyalleri

Montessori materyalleri, 0-6 yaş döneminde çocukta öğrenmenin somutlaştırmayla gerçekleştiği tespitine dayanarak geliştirilmiş çalışma araçlarıdır. Maria Montessori bu araçların bir kısmını kendi veya ekibiyle geliştirmiş, bir kısmını ise 19. yüzyılın ünlü eğitimcileri Itard ve Seguin’in materyallerinden uyarlamıştır. Bu materyallerle yapılan çalışmalarda çocuk pek çok kavramı dokunarak, keşfederek öğrenir. Montessori metodunda çalışma aracı olarak değerlendirilen bu materyallerle yapılan aktivite, çocuğun gelişimine önemli katkıları olan ciddi bir çalışma olmasına rağmen çocuk için eğlenceli bir oyun gibidir.

Kozmik Eğitim (Cosmic Education)

Kozmik eğitim çocuğun evreni ve evrendeki düzeni kavramasını destekleyen gelişim alanıdır. 6 yaşına kadar duyularıyla dünyayı, evreni öğrenen ve tanıyan çocuk, 6 yaşından itibaren bu bilgilerle kendine ait bir evren algısı oluşturur. Çocuğun gelişen evren algısı onun farklı alanlara ilgi duymasına, ve bu merakla beslenen hayal gücünün onun benzersiz bir şekilde öğrenmesini, gelişmesini sağlar. Kozmik eğitim çocuğun aynı zamanda evren içindeki yeri, sorumlulukları ve evrende yaşamın devamı için yapabileceklerine dair farkındalığını geliştirir.

Gelişimin Dört Evresi (Four Planes of Development)

Maria Montessori gelişiminin 4 evreden oluştuğunu, her biri kendine has özelliklere sahip bu dört evrenin gelişim sürecinde farklı öğrenme fırsatları sunduğunu belirtir. Montessori’ye göre birinci evre doğumla başlar ve altı yaşına dek sürer. İkinci evre altıdan on iki yaşa kadar süren evredir. Üçüncüsü on iki yaş ve on sekiz yaşları arasındaki dönemi kapsar. Son evre ise on sekiz yaşla yirmi dört yaş arasındaki dönemdir.

Montessori Sınıfında Özgürlüker ve Sorumluluklar

Montessori’ye göre sorumluluk duygusu ancak ve ancak çocuğa özgürlük tanınırsa gelişir. Özgürlükler ve seçme hakkıyla ödüllendirilen her sorumlu hareket pekişerek içselleşir. Çocuğa sorumluluklarını yerine getirebileceğini göstermesi için verilen her fırsat, beraberinde bu sorumluluğu almanın sonucu olarak özgür davranabilme hakkını da getirir. Okulda öğlen yemeği saati geldiğinde arkadaşları öğretmenin zoruyla el yıkamaya giderken dış uyarana ihtiyaç duymadan, zaman kaybetmeden el yıkamaya kendi isteğiyle giden çocuk yemek masasında istediği yere oturma özgürlüğüne sahip olacaktır.

Dış Mekan Çalışmaları (Going Out)

Montessori sınıfındaki dış mekan çalışmaları, kalsik eğitimin sürdürüldüğü okullardaki okul gezilerinden farklıdır. Montessori sınıfındaki öğrenciler bu okul dışı çalışmalarını küçük gruplar halinde, çoğunlukla ulaşımın yürüyerek sağlanabileceği mekanlarda gerçekleştirirler. Bu çalışmalar çoğunlukla önceden belirlenmiş bir alanda araştırmaya veya deneyimlemeye yönelik, önceden belirlenmiş bir amaç doğrultusunda yaplan çalışmalardır.

Normalleşme (Normalization)

“Normalleşme” terimi Montessori terminolojisinde belki de en yanlış yorumlanabilecek terimdir. Merakın beslediği iç motivasyonla yönelinen işleri büyük bir istek ve mutlukla yapmak, yüksek konsantrasyonla ve iç disiplinle çalışmak insan doğasında vardr. Maria Montessori’nin “normalleşme” olarak ifade ettiği durum, çocuğun insan doğasındaki bu çalışma şevkini yakalayabileceği merak, iç motivasyon ve iç disipline sahip olmasıdır. Çocuk bu üçüne sahip olduğunda, yani “normalleştiğinde” büyük bir istek ve mutlulukla odaklandığı çalışmayı en etkin şekilde yapacak ve bu çalışma ile edindiği kazanımları içselleştirecektir. Montessori felsefesi, uygulamaları ve materyallerinin özünde, doğal olarak merak eden çocuğun iç motivasyon ve iç disiplinini geliştirmek bulunur.

Montesori Çalışmasında İlgi Noktaları (Points of Interest)

Zaman zaman çocuk başlangıçta büyük bir merak ve ilgiyle yönlendiği bir çalışmayı yaparken zorlanmaya, ilgisini kaybetmeye başlayabilir. Çok aşamalı çalışmaları çocuğun her aşamayı başarıyla bitirmesini sağlayacak şekilde uygulamak, her aşamada çocuğun ilgisini çekecek yeni bir unsuru, yeni bir ilgi noktasını, çalışma içinde sunmak çocuğun ilgi, isteklilik ve dikkatinin sürekliliğini sağlar.

Pratik Yaşam Becerileri (Practical Life)

Montessori uygulamaları çocuğa öz bakım becerilerini kazandıran pek çok çalışmayı içerir. Yetişkinlerin günlük yaşam içinde gerçekleştirdikleri en basit öz bakım uygulaması dahi küçük çocuk için son derece ilginçtir. Montessori sınıfında öz bakım becerilerini geliştirmek amacıyla bulunan materyallerle çalışmak çocuğun bağımsız hareket edebilmesini destekleyen, konsantrasyonunu arttıran, sorumluluk duygusunu besleyen pratik yaşam becerilerini geliştirir.

Hazırlanmış Çevre (Prepared Environment)

Montessori sınıfındaki hazırlanmış çevre çocuğun gelişim ihtiyaçlarını dikkate alacak şekilde tasarlanır. Sınıf sade ve düzenlidir. Tüm malzemeler çocuğun yetişkin yardımı olmaksızın istediği çalışmayı almasını ve bağımsız hareket edebilmesini desteklemek amacıyla boyuna uygun olarak seçilir.

Duyarlılık Dönemleri (Sensitive Periods)

0-6 yaş dönemi çocuğun gelişiminde önemli bir yere sahiptir. Bu dönemde çocuklar sünger beyinleri sayesinde çevrenin sağladığı uyaranlardan pek çok bilgi edinirler. 0-6 yaş arasındaki çocuklar bu dönemde dil gelişimi, düzen ve sıralama algısı/anlamlandırması, duyularla algının, motor becerilerin, sosyal becerilerin gelişmesi gibi alanlarda hızlı gelişimlerini destekleyecek duyarlılık dönemlerinden geçerler. Duyarlılık dönemleri çocuğun bu alanlarda etkin gelişimi açısından büyük önem taşır.

Çalışma (Work)

Montessori sınıflarında çocuklar tarafından yapılan çalışmaların her biri gelişimi destekleyen birden fazla amaca odaklanır. Bu çalışmaların serbest oyundan en önemli farkı amaç odaklı, sistemli uygulamalarıdır. Kendi isteği doğrultusunda seçtiği çalışmaya odaklanan çocuk için bu, severek oynadığı bir oyun gibidir.

Çalışma Döngüsü (Work Cycle)

Her Montessori çalışmasının uygulama aşamasında takip edilen ortak bir çalışma döngüsü vardır. Çocuğun çalışmayı seçmesiyle başlayan bu döngü, çocuğun materyalin masaya veya çalışma halısına taşıması, çalışmanın yapılması, tamamlanmasını takiben materyalin çocuk tarafından tekrar yerine konulmasını içerir.

Montessori’nin kendine has terminoljisine hakim olmak Montessori metodunu ve çocuk gelişimine eşsiz katkısını anlamayı kolaylaştırır. Sünger beyinler ifadesini anlamadan, duyarlılık dönemlerinin ne ifade ettiğini bilmeden, Montessori’de çalışmanın oyundan faklı olduğunu bilmeden Montessori felsefesi tam anlamıyla kavranamaz. Yukarıdaki terimlerle Montessori dilini anlamaya hızlı bir giriş yapabilirsiniz.

Kaynakça:

Schmidt, M. & Schmidt, D. (2009). Understanding Montessori: A Guide for Parents